علم وبنیاد اخلاق - 41 ص ورد

اختصاصی از ژیکو علم وبنیاد اخلاق - 41 ص ورد دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

۱. علم... و بنیاد اخلاق

یکى از پدیده‏هایى که در اندیشه اروپایى معاصر و، به تبع آن، اندیشه عربى جلب توجه مى‏کند، اهتمام فزاینده به مساله اخلاق و ارزشهاست. از دو دهه پیش از این، فیلسوفان و اندیشه‏گران و دانشمندان و پاره‏اى از سیاستمداران در پى آن بوده‏اند که سویه‏هاى اخلاقى و ارزشى همه آنچه را که در گستره دانش یا سیاست و اجتماع و اقتصاد پدید مى‏آید طرح و بررسى کنند. همه ما به یاد مى‏آوریم که چند سالى پیش، مساله کنترل جمعیت و پناه بردن به سقط جنین واکنشهاى شدیدى را در سطح جهانى برانگیخت. این مساله، تعارض کهن و شناخته‏شده‏اى را پیش مى‏کشد; تعارض میان پاره‏اى از ارزشهاى ثابت دینى و برخى از مقتضیات جدید زندگى. این مساله امروزه به گونه‏اى دیگر و در سطحى دیگر متفاوت با آنچه پیشتر بود، و مصداق اصل حرمت قتل نفس قرار مى‏گرفت، طرح مى‏شود. سقط جنین هنگامى که در پیوند با «کنترل جمعیت‏»، به مثابه یکى از ضرورتهاى توسعه در کشورهاى فقیر پرجمعیت مطرح مى‏گردد، دست‏کم از نظر اقتصادى، به سان ابزارى لازم براى تحقق توسعه و تامین سطح مناسبى براى زندگى مردمانى که در همه عرصه‏ها دچار سختى و کاستى و واپس‏ماندگى هستند، دیده مى‏شود.

با این همه، تعارض میان ارزشهاى اخلاقى و دینى (همچون حرمت‏سقط جنین) و ارزشهاى این جهانى (مقتضیات توسعه) در این مورد در همان چارچوب دینى باقى مى‏ماند; زیرا برخى باور دارند که این مساله، مصداق اصل «ضرورتها امور ممنوع را مباح مى‏کنند» قرار مى‏گیرد و در نتیجه، هر دو طرف (سقط جنین توسعه) موضوع اجتهاد و تاویل مى‏گردند: سقط جنین در چه صورت به مثابه «قتل نفس‏» است؟ و در کدام مرحله از مراحل شکل‏گیرى جنین...؟ چه موقعى پناه بردن به سقط جنین براى کنترل جمعیت، ناگزیر مى‏گردد; بویژه در صورتى که ابزارهاى دیگرى هم [براى این منظور] موجود باشد؟ فراتر از این، مى‏توان پرسید: آیا کنترل جمعیت‏یکى از شرایط تحقق توسعه است‏یا این که خود یکى از نتایج آن است؟

در کنار چنین مسائل اجتماعى و اقتصادى‏اى که تعارض کهن و معروفى را میان ارزشهاى ثابت دینى و متغیرهاى دنیوى بازتاب مى‏دهد، در درون ما مسائلى یکسره نو وجود دارد که نه تنها مناقشه گسترده‏اى را میان «عالمان دینى‏» و «دیگران‏» از هر مرتبه و مقامى که باشند برمى‏انگیزد، که حتى در محافل گوناگونى مناقشه برانگیز است. این بار، مساله مربوط است‏به پدیده جدیدى در تاریخ اندیشه بشرى که نشان‏دهنده تعارض و ناسازگارى میان دو شیوه اندیشیدن و نگرش به چیزها و ارزشداورى درباره آنهاست. یکى، شیوه‏اى که از «خرد عینى‏» هنجارى برمى‏آید و دیگرى، شیوه‏اى که مى‏توان گفت تجسم «خرد ابزارى‏» عمل باورانه پوزیتیویستى است. اگر به این مساله از زاویه تاریخى بنگریم باید بگوییم که مساله اساسا در اینجا متعلق است‏به اندیشیدن در اخلاق و ارزشها و میل فزاینده به اخلاقى کردن علم و فرآورده‏هاى آن، و در نتیجه، بنیادگذارى علم بر پایه اخلاق.

پیشرفت‏حیرت‏انگیز علمى در گستره زیست‏شناسى و مهندسى ژنتیک و نیز انفورماتیک و همچنین آثار صنعت و تکنولوژى بر محیط زیست از یک سو، و خطرى که [به واسطه] سلاحهاى ویرانگر، همه بشریت را تهدید مى‏کند از سوى دیگر، همگى، به نتایجى مى‏انجامد یا مى‏تواند به نتایجى منتهى شود که با ارزشهاى اخلاقى ناسازگار افتد; ارزشهایى که از پگاه تاریخ بشرى و در همه جوامع و نزد دینها و فلسفه‏هاى گوناگون، چونان عنصرى گوهرى در انسانیت انسان اگر نگوییم به مثابه یگانه عنصر گوهرى در آن ریشه گرفته و استوار مانده است.

اینک پاره‏اى از مسائلى را که هم اکنون مناقشه‏برانگیزند، برمى‏شماریم و یاد مى‏کنیم.

نخست از مساله‏اى یاد مى‏کنیم که اخیرا در روزنامه‏ها آمده بود: زنى پس از مرگ شوهر خود، اقدام به مطالبه حق خود در باردار شدن به وسیله شوهرش کرده بود. او با شوهرش توافق کرده بود که تا زمانى که در مورد باردارى با او به توافق برسد شوهرش منى خود را در یکى از بانکهاى تلقیح بگذارد. آنگاه شوهرش ناگهان مرده بود و بیوه او از آن بانک تقاضاى تلقیح به وسیله منى شوهرش نموده بود و مى‏خواست پس از مرگ شوهرش از او باردار شود. این مساله هم اکنون در دادگاه در حال بررسى است.

با آن که این مساله اتفاق افتاده، غرابتى که در آن است کمتر از مسائل فرضى خیالى نیست; چه رسد به مشکلات کاملا نوپدیدى که این مساله در سطوح گوناگون، مانند قانون ارث و...، مى‏آفریند. چیزهایى هستند که امروز یا فردا تحقق مى‏یابند و مشکلات و دشواریهایى ایجاد مى‏کنند که تاکنون بشریت‏با آنها آشنا نبوده است. از این دست مسائل، احتمال تغییر جنسیت انسان، و احتمال و امکان تعیین کردن جنس فرزند و میزان هوشمندى و تواناییهاى عقلى دیگر اوست. همچنین است آنچه بسیارى از پژوهشهاى پیشرفته به ما وعده مى‏دهند: علاج‏پذیرى بسیارى از بیماریهاى لاعلاج و به‏سازى نسل و طولانى کردن عمر و... و حتى مهم‏تر از اینها، آنچه امروزه «کپى رایت‏» نامیده مى‏شود و به صورتهاى گوناگون، جوانبى اخلاقى را پیش مى‏کشد; جوانبى که پیش از این به قلمرو «نااندیشیده‏» تعلق داشت...; به دایره «ممتنع‏» یا «نادر»ى که، به گفته فقیهان، حکمى براى آن نیست.

در گستره انفورماتیک و فن‏آورى ارتباط دیدارى‏شنیدارى از راه ماهواره و ارتباط از راه شبکه اینترنت، فرآیند «هتک حرمتها» انجام مى‏گیرد و گسترش مى‏یابد، و در عین حال آرزوى مهار کردن آن رنگ مى‏بازد.... آنچه امروزه در شبکه اینترنت‏بازتاب مى‏یابد، یعنى تصاویر و اعمالى که به حوزه «هرزگى و فساد» تعلق دارند و اطلاعات و فنون مخصوص به ساختن بمبها و ایجاد باندها و دیگر چیزهایى که باارزشها و معیارهاى اخلاقى سازگار نیستند، به گونه‏اى جدى تهدیدکننده و هراس‏انگیزند. با آن که شرایطى که اینترنت فراهم آورده، یعنى زمینه‏هاى گسترده و بى شمارى براى نشر معرفت و تعمیم آن و هموار کردن راه پیشرفت پژوهش علمى و دیگر خدمات آن در قلمروهاى اقتصادى و اجتماعى و فرهنگى و مطبوعاتى، آن را به یکى از ابزارهاى ضرورى جهان امروز و فردا بدل ساخته است; همان‏گونه که دیگر دستاوردهاى علمى و صنعتى از ماشین و تلفن و دستگاه فشارخون گرفته تا دیگر فرآورده‏هاى دانش و فن‏آورى در هر عرصه‏اى ضرورى و گریزناپذیر گردیده‏اند.