چکیده:
شناخت وآگاهی ازتغییروتحولات جمعیتی جوامع، لازمه هرگونه برنامه ریزی برای آنهاست،چون تمامی جنبه های اقتصادی ،اجتماعی وفرهنگی آن جوامع با عددجمعیت وویژگیهای ساختاری آن پیوندخورده است.این مقاله با هدف بررسی تحولات جمعیتی بندرترکمن به عنوان یکی از شهرهای کوچک اندام کشور صورت گرفته تا ضمن تحلیل رونداین تحولات وبازشناسی علل وعوامل مؤثردرآن،ازوضع موجودشناخت بهتری حاصل آیدوبستری مناسب برای برنامه ریزی های آتی فراهم گردد.برای دستیابی به این هدف ،ابتداداده های آماری مربوط به شهردرکل دوره های سرشماری ،استخراج وضمن تهیه جداول ،نمودارهای مربوطه به کمک نرم افزارExcel تهیه گردیدسپس به کمک فرمولهای متعدد جمعیتی به تجزیه وتحلیل آنها پرداخته شد.نتایج حاصله نشان میدهد که سیاستهای ملی وگاه بین المللی بیشترین تأثیر مثبت یا منفی رادررشدوتحول ساختارجمعیتی این شهربرجای گذاشته اند.به عبارت دیگر هنوز این شهر به نقش یابی وبلوغ کافی خودنرسیده وتحولات آن همواره درسایه توجهات دولت مرکزی یااثرات غیرمستقیم سیاستهای ملی بوده است.هماهنگی رشدجمعیت شهرباسایرنقاط شهری کشور،جوانی جمعیت ،روندصعودی نسبت باسوادان ،بیکاران وشاغلان بخش خدمات وسیرنزولی نسبت جنسی، نسبت شاغلان بویژه دربخش صنعت ازنتایج دیگر تحقیق بوده است.
کلمات کلیدی: شهرنشینی شتابان،تجددگرایی،ساختارجمعیت ،نظام سلسله مراتبی شهرها
مقدمه:
جهان درحال حاضردارای دوویژگی عمده جمعیتی است:الف- افزایش شدیدجمعیت ب- روندشتابان شهرنشینی وشهرگرایی(زنجانی،1371،ص6)،بطوری که شهرنشینی روند غالب درسازمان فضایی جمعیت جهان است(Carter,1981.p.24) واین ویژگی درمیان کشورهای درحال توسعه نمودبارزتری نسبت به جهان توسعه یافته نشان میدهد.
ازطرفی ازنظرتاریخی ،روندشهرنشینی وشهرگرایی درمیان این کشورها امری غیرعادی محسوب می شود،بطوری که امروزه همه مسائل کشورهای درحال توسعه را تحت تأثیرقرارداده است(شکویی،1377،ص81). کشورمانیزازاین قاعده مستثنی نبوده ودرهردوموردازرشدشتابان وبدون برنامه ای بویژه دردهه های اخیربرخورداربوده است که به نوبه خود مسائل ومشکلات خاصی راپدید آورده اند.
مطالعه درچگونگی این تحولات وروندتغییرات جمعیت بویژه جمعیت شهرنشین می تواند زمینه ای درجهت رفع نیازهای جامعه شهری وبرآورد تجهیزات موردنیازآن باشد.چراکه هیچگونه برنامه ریزی آگاهانه،فارغ ازشناخت کمی وکیفی جمعیت نه تنها درمحدوده شهر ،حتی دربعدمحله ای نیز نمی تواند انجام گیرد(فرید،1371،ص35).
این تحقیق نیزدرراستای شناخت مسائل شهری کشورمان ،به روش تحقیق موردی بااستفاده ازروشهای تحلیل جمعیتی وپیش بینی آنهادرشهربندرترکمن(استان گلستان) صورت گرفته تابتواند ضمن بررسی روندتغییرات پدیده های جمعیتی این شهرطی دهه های(75-1335) به تحلیل وضع موجودپرداخته وروندآتی جمعیت شهری والزامات توسعه آن رادرسالهای آینده ارزیابی نماید.
فرضیه ها وروش مطالعه: درجهت شناخت تحولات جمعیتی شهر موردمطالعه ،بررسی خودرادرپرتو گزاره های زیرپیش برده ایم:الف- روندتحولات جمعیتی این شهرهمسوباتحولات جمعیت شهری کشوراست،ب- سیاستهای ملی وگاه بین المللی درروندتحولات جمعیتی شهر بیشترین تأثیرراازنظرکمی وکیفی داشته اند.دراین تحقیق که ازنوع پژوهشهای موردی است ابتدا نتایج کلیه سرشماریهای عمومی مربوط به شهراستخراج ودسته بندی گردیدسپس برحسب نیازآنهارابه صورت جداول،نمودارهاواشکال متعددنمایش داده ودرنهایت به تجزیه وتحلیل آنهاپرداخته شد.برای رسم نمودارهاازنرم افزار E xcel استفاده شد.برای تحلیل روندها ازروش ساختاری وتحلیل جمعیت وبرای پیش بینی آنهااز“روش ریاضی” استفاده شده وازقانون “رتبه – اندازه ”(Rank- Size Rule)برای بررسی جایگاه شهردرسلسله مراتب شهری استان گلستان وبرآوردحدمطلوب جمعیت آن بهره گرفته شد.
فقدان آمارهای لازم درخصوص شهرهای کشور بویژه درسرشماری عمومی سال1335 وتفکیک نشدن داده های مربوط به شهردرسرشماریهای عمومی سالهای65و75 وبه هنگام نبودن آمارها ازجمله مهمترین مشکلات تحقیق بوده اند.ضمن این که معیارها وملاکهای موردسرشماری درهمه دوره ها یکسان نبوده و مشکلاتی رابه همراه آورده است.
آشنایی اجمالی با شهربندرترکمن: بندرترکمن درساحل جنوب شرقی دریای خزر ودرجلگه پست وهموارگرگان ودرحدود40 کیلومتری شمال غربی گرگان(مرکزاستان گلستان) واقع شده ودارای مختصات 54 درجه و4دقیقه و15 ثانیه طول شرقی و36درجه و53دقیقه و30 ثانیه عرض شمالی است (جعفری،1368،ص114)وارتفاع آن ازسطح دریاهای آزاد20- است.
باتوجه به تقسیم بندی آب وهوایی کوپن(Koppen) دارای آب وهوای نیمه صحرایی (BSK) بامتوسط درجه حرارت سالانه کمتراز18 درجه سانتیگرادمی باشد.براساس روش دومارتن نیزدرردیف آب
وهوای نیمه خشک1 قرارمی گیرد.
بارش= p
درجه حرارت t =
ازنظرتقسیمات کشوری تاقبل ازانقلاب اسلامی،بعنوان مرکزبخش بندرشاه درقلمروشهرستان گرگان قرارداشت وبعدازانقلاب به مرکزشهرستانی بنام شهرستان ترکمن ارتقاء یافت وامروزه باداشتن 45000 نفرجمعیت ،چهارمین شهراستان گلستان می باشد.(نقشه شماره1 موقعیت شهربندرترکمن).
این شهرازجمله شهرهای نوبنیاددرشمال کشوراست که باآغازدوره رضاشاه،بعنوان پایانه شمالی خط آهن سراسری درنظرگرفته شدکه مکمل آن بندرامام خمینی(شاهپور) درساحل خلیج فارس بود.برای انتخاب محل بندرکه درآن فقط چندین کومه(کلبه های محقر) صیادی ماهیگیران ترکمن استقراریافته بود،بازرسیهای فنی زیادی بعمل آمدوبدلیل عمق زیادآن نسبت به نواحی پیرامون ومصونیت ازامواج سهمگین ترجیح داده شد(رزم آرا،1325،ص31).
همزمانی احداث اسکله وتأسیسات بندری باعملیات احداث راه آهن سراسری باعث مهاجرت اقشارمختلف مردم ازنواحی پیرامون بویژه گمیشان وگنبدکاوس ونیز نواحی دوردست مانندآذربایجان شرقی وگیلان گردیدکه درترکیب جمعیتی وجدایی گزینی اکولوژیکی آن نقش مؤثری داشته است،بطوری که امروزه بعدازترکمنها که اکثریت ساکنان شهرراتشکیل می دهندترکها ،فارسهاوقزاق ها درترکیب قومی این شهرجایگاه قابل توجهی داشته وحتی محلاتی رابه خوداختصاص داده اندازآن جمله است:ترک محله وقزاق محله.
ازآن جاکه بنیادوبرپایی این شهربدستوررضاشاه صورت گرفته بودتازمان انقلاب اسلامی ،بندرشاه نامیده می شدوبعدازآن طی تصویب نامه شماره 55274 مورخ 2/6/1358 دفترتقسیمات کشوری وزارت کشور به بندرترکمن تغییرنام یافت(بدیعی،1362،ص247).امروزه با تحولات سیاسی ایجادشده درسطح منطقه وفروپاشی شوروی سابق وپیدایش جمهوریهای جدید،این شهر می رودتابعنوان نزدیکترین بندر ایران به جمهوریهای آسیای مرکزی اهمیت گذشته خودرابازیابد.
تحولات جمعیتی بندرترکمن : دربسیاری ازمطالعات جمعیتی واغلب برنامه ریزی های اجتماعی که به نوعی به جمعیت مربوط می شود،تعداد جمعیت ازاهمیت ویژه ای برخوردار است .ازآنجا که شناخت تغییروتحول عددی جمعیت هادرطول زمان بهترصورت می گیردوهرچه این زمان طولانی ترشـــــــــود
تفاوت های تغییروتحول عددی جمعیت ها ارزش و اهمیت بیشتری می یابد(زنجانی،1378،ص15). دراین تحقیق بامراجعه به نتایج 5 دوره سرشماری عمومی درکشور (75-65-55-45-1335)سعی شده است تحولات جمعیتی این شهرموردبررسی قرارگیرد .ازآنجا که آمارجمعیتی سالهای اولیه پیدایش بندرترکمن قابل دسترس نبوده، جمعیت این شهر با کمک فرمول
(مطیعی لنگرودی،1367،ص52) که به منظوربرآورد جمعیت درسالهای گذشته که فاقدآمار هستندکاربرد دارد2برآوردگردیده است که براساس آن این شهردرسال 1310 حدود 2723 نفر،درسال 1315 برابر 3404 نفرودرسال 1325 حدود 5310 نفرجمعیت داشته است.این برآوردها با نرخ 6/4 درصد (برابرنرخ رشد دهه 45-1335) صورت گرفته است .
درشکل گیری وافزایش جمعیت شهردرطول این دوره ها عوامل متعددی دخالت داشته اند که مهمترین آنهاعبارتند از: مهاجرت مردم بومی منطقه ونواحی دوردست برای کاردرطرحهای احداث تأسیسات راه آهن سراسری واسکله بندردرسالهای اولیه شکل گیری،سیاست اسکان اجباری عشایرتوسط رضاشاه، استقرارقزاق هادراین شهرکه قبلاً درروستاهای منطقه پراکنده بودند، استقرارروس هادرشهرو استفاده ازخطوط آهن،شوسه وآبی این شهرولزوم استفاده ازنیروی انسانی فراوان به منظور بارگیری وتخلیه بارها، آذوقه ومهمات متفقین و...
جمعیت شهردر اولین سرشماری عمومی ورسمی کشور (1335) برابر 8284 نفر بوده است که بعداز شهرهای گرگان،گنبدوکردکوی چهارمین شهرمنطقه ای بوده است که امروزه استان گلستان نامیده می شود. در فاصله ده ساله بعدی با نرخ رشد 6/4 درصد جمعیتی معادل13081 نفر در سال1345 می رسد. یکی از دلایل رشد نسبتاً بالای جمعیت دراین دهه (6/4 درصد ) می تواند مهاجرت روستائیان براثراصلاحات ارضی باشد که دراین منطقه بدلیل حساسیت مسئله زمین کشمکش ها وتضاد های طبقاتی حادتر بوده است بطوری که بعنوان مثال عده کثیری از ساکنین روستایی بنام کملر3 براثراختلافات وبرخوردها در خصوص مسئله زمین به بندرمهاجرت نموده ودرحاشیه شرقی آن محله کملر را بوجود می آورند .
ایجاد برخی صنایع تبدیلی مانند کارخانجات آردوپنبه پاک کنی دردهه سی سبب جذب نیروی کاربه شهرگردید.بااین حال به عقیده گزاویه دوپلانول جغرافیدان فرانسوی،بعدازآن که درسال1961 (1340) خط آهن به گرگان امتدادپیدا کردتاحدودی ازاهمیت این شهرکاسته شد.(Planhol,1989,p.688 ) عقب نشینی تدریجی دریای خزروعدم لایروبی کانال کشتیرانی بندرترکمن موجب رکود فعالیت های بندری آن گردید.
درطول دهه بعدی (55- 1345) میزان رشدجمعیت شهرتاحدود 2 برابرکاهش نشان داده و به 8/2 درصدوجمعیت آن به 17339 نفر(مرکزآمارایران،1379) می رسد یعنی سالانه فقط 425 نفر به جمعیت شهر افزوده شده است. به جدول 1 رجوع شود.
(جدول شماره 1- ساختار جمعیتی بندرترکمن )
عناصر
سال 1335 1345 1355 1365 1375 75-1335
جمعیت شهر 8284 13081 17339 28387 38582 -
درصدرشد جمعیت شهر - 6/4 8/2 5 1/3 9/3
تعداد خانوار 1479 2310 3120 4739 7064 -
درصد رشد خانوار - 5/4 3 2/4 4 9/3
افراد کمتر از 15 سال 3744 6383 8131 13243 16231 -
درصد رشد جمعیت جوان - 4/5 4/2 9/4 2 6/3
میان سالان(64-15) 4357 6265 8565 14434 21104 -
درصد رشد میان سالان - 6/3 1/3 3/5 8/3 9/3
جمعیت سالخورده(65+) 182 431 641 920 1311 -
درصد رشد سالخوردگان - 9 4 8/7 6/3 1/6
نسبت جنسی 2/108 8/108 6/106 2/106 4/99 8/105
مأخذ: نتایج سرشماریهای عمومی در سالهای 1335،1345،1355،1365و1375 بخش بندرشاه وشهرستان بندرترکمن،انتشارات مرکزآمارایران
علل کاهش میزان رشددراین دهه رابایددررکودفعالیت های اقتصادی وعدم توجه به امور اجتماعی وعمرانی شهردرسالهای دهه 50 جستجوکردبطوری که درسالهای پایانی حکومت شاه ،این شهردرحالت رکودومحرومیت مطلق بسرمی برد. اجرای سیاست تنظیم خانواده که درکشورمان از سال1346 بطوررسمی آغاز شد(زنجانی،1370،ص31)وتاسقوط رژیم گذشته ادامه داشت نیز می توانددراین رشدضعیف جمعیت شهرمؤثر باشد.این شهردراین دوره کمترین رشدرا درطول دوره های مورد مطالعه داشته است .
دهه 65-1355 را می توان متحول ترین دهه برای این شهردانست. وقوع انقلاب اسلامی دراین دهه ، تحولات عدیده ای را به همراه داشت که اثرات وپیامدهای گوناگون اقتصادی، اجتماعی آن را درشهرمورد مطالعه می توان این گونه مطرح کرد:
- متوقف شدن سیاست تنظیم خانواده که منجر به افزایش سریع جمعیت کشور ( با رشد 9/3 درصد ) که بدون شک باعث افزایش رشد طبیعی شهرها وبالطبع بندرترکمن گردیده است .
- تبدیل این شهربه مرکزیت شهرستانی به بنام شهرستان ترکمن که بدنبال آن 28 مرکز اداری وخدماتی دراین شهر تأسیس وراه اندازی می شودکه به نوبه خوددرجذب مهاجرین بویژه درقالب کارمندان ورؤسای ادارات جدیدالتأسیس به این شهر مؤثرمی افتد.
- افزایش چشمگیروقابل توجه مهاجرین روستائی به این شهرکه بدلیل تحولات اجتماعی بعد ازانقلاب وتغییرنگرش وافکارروستائیان صورت گرفت وبه امیددستیابی به زندگی بهترراهی شهرها شدند.
- استقرارمهاجرین افغان دراین شهرکه ورود گسترده آنان به کشورمقارن باانقلاب سال 1357 بوده است هر چند امروزه تعداد آنها دراین شهرکاهش یافته وتنها 31 خانواده هستند.دراین دوره رشد جمعیت شهربا 04/5 درصداز بالاترین میزان رشدبرخوردار بوده وجمعیت شهردرسال 65 به 28358 نفرمی رسد.
- دردهه بعدی (75-1365)میزان رشد جمعیت شهرکاهش یافته وبویژه درنیمه دوم آن (75-70)به 29/2 درصد می رسد وجمعیت شهردرسال 75 به 38582 نفر می رسد(مرکزآمارایران،1375). دلایل این کاهش رشدرا می توان درموارد ذیل جستجو کرد :
- اجرای مجدد سیاست تنظیم خانواده از سوی دولت که دراین شهر با استقبال خوبی روبرو شد بطوری که امروزه 9/60 درصد جمعیت شهرتحت پوشش کل تنظیم خانواده هستند .
- فروکش کردن موج مهاجرت های روستایی بدلیل رکودفعالیت های اقتصادی وبی توجهی به بخشهای تولیدی – صنعتی شهروتوجه بیشتر به روستاها وخدمات رسانی به آنها(شکل1).
شکل 1 - روندرشدجمعیت بندرترکمن – (75-1315)
طبق سرشماری انجام شده توسط مرکز بهداشت بندرترکمن ، این شهردر پایان سال 1380 تعــداد 44090 نفر جمعیت داشته است . با توجه به موارد گفته شده فوق، جمعیت این شهر با توجه به فرمــــول
ساده در هر 20 الی 25 سال دو برابر شده است .
بنابراین این سؤال مطرح است که آیادرظرف هر 20 یا 25سال ، امکانات وتسهیلات رفا هی، بهداشتی، ورزشی، فرهنگی وفرصت های شغلی ومسکن این جامعه نیزدوبرابر شده است یاخیر؟ حتی اگر چنین عملی رخ داده باشد فقط وضعیت فعلی حفظ شده و پیشرفتی حاصل نمی شود.
بانگاهی به تحولات جمعیتی شهردرطول 5 دوره سرشماری (40سال) درمی یابیم که بجزدوره 55-45 که رشدجمعیت بندرترکمن نسبت به رشدجمعیت شهری کشور افت بیشتری نشان می دهددربقیه دوره هاهماهنگی بیشتری بارشدجمعیت شهری کشورداشته است.بدین معنی که نرخ رشد دراین شهر به ترتیب 6/4،8/2،5و1/3 درصد ونرخ رشد جمعیت شهری کشورنیزبه ترتیب 1/5،9/4،4/5و1/3 بوده است.بنابراین طبق مطالب فوق الذکرفرض اول تحقیق حاضر که “ روندتحولات جمعیتی این شهر همسوباتحولات جمعیت شهری کشوراست” موردتأییدقرارمی گیرد.
ساختار جنسی جمعیت شهر : بررسی های مختلف درمورد نسبت جنسی به هنگام تولد نشان دهنده فزونی تعدادموالیدپسرنسبت به موالیددختر است، تشابه این پدیده درکشورهای دیگرموجب شده است که درجمعیت شناسی رقم ثابتی رابه عنوان نسبت جنسی به هنگام تولد تعیین نمایند که برابر با 105 نوزاد پسردرمقابل 100 نوزاد دختر است(زنجانی،1370،ص43).
دربندرترکمن نسبت جمعیت مردان به زنان در سال 1335 برابر2/108 بوده است(جدول1)که درمقایسه با نسبت جنسی نقاط شهری کشور (106) افزایش نشان می دهد که علت این امر می تواند پائین بودن سطح بهداشت وطول عمروبالا بودن میزان باروری زنان که باعث مرگ ومیرشدید دوران زایمان و در نتیجه کا هش تعداد زنان می شده است. همچنین مهاجرت مردان روستایی به این شهرکه دراین میزان مؤثر بوده است. درسال 45 این نسبت افزایش مختصری نشان می دهد (8/108)با این تفاوت که نسبت جنسی در نقاط شهری کشور از 106 به 109 افزایش پیدا کرده است که علت آنرا باید درمحاسبه خانوارهای دسته جمعی مانند زندانها،پادگانها وغیره دراین سرشماری دانست. ضمن این که گسترش برخی صنایع و فعالیت های ساختمانی واصلاحات ارضی باعث مهاجرت روستائیان بــه شهرها دراین دوره گردیده است.
در سال 1355 کاهش نسبت جنسی رادر بندرترکمن شاهد هستیم وبه رقم6 / 106 می رسد .بهبود شرایط بهداشتی ،کاهش باروری زنان به دنبال اجرای سیاست تنظیم خانواده ورکورد فعالیتهای تولیدی -صنعتی این شهرازمهمترین علل این کاهش می باشد.
در سال 1365 علیرغم کاهش نسبت جنسی کشور از 109به 105 تغییر چندانی رادر این شهر ملاحظه نمی کنیم ولی در سال 75 کاهش چشمگیری رادر نسبت مردان به زنان شاهد هستیم و نسبت جنسی به
4/99 افت پیدا می کند که علل آن گذشته از بهبود شرایط بهداشتی ،مهاجرت مردان جوان این شهر به شهرهای بزرگترمانند تهران و به سایرکشورها از جمله ترکیه وترکمنستان می تواند باشد(جدول1،ص5).
ساختار سنی جمعیت شهر :
بندرترکمن در سال 1375 ،از نظر ساختار سنی دارای 42درصد جمعیت جوان زیر 15سال ،7/54 درصد میان سال (64-15)و4/3درصد سالخورده بالای 65 ساله بوده است .با توجه به شاخــــص های ورنه(Vernet) به چند روش می توان جوان بودن جمعیت یک جامعه را تشخیص داد (جوان،1367،ص56)که با ذکر این روش هاوضعیت جمعیت بندرترکمن را بر اساس آنها تعیین می کنیم :
- روش اول ،چنانچه جمعیت زیر بیست سال بیش از 35درصد کل جمعیت را تشکیل دهد جمعیت جوان است که برابر آمار سال 80 این میزان در بندرترکمن 45درصد است.
- روش دوم ،اگر افراد 40ساله وکمتر از آن حدود 65درصد کل جمعیت باشدجمعیت جوان است که در بندرترکمن این مقدار برابر 8/77درصد است ونشانه جوانی جمعیت شهر می باشد.
- روش سوم،اگر نسبت افراد بیشتراز 60ساله به کل جمعیت از 12درصد تجاوز نکند جمعیت جوان است ودر این شهر این نسبت برابر 4/5 درصد است وبیانگر جوانی جمعیت است .
- آخرین روش این که اگر نسبت افراد بالاتر از 60ساله به افراد کمتر از 20ساله کمتر از 4/0 باشدجوانی جمعیت را نشان می دهد که این نسبت در بندرترکمن 1/0 است وگویای جوانی جمعیت است .
بنابراین باتمام روشهای فوق جوان بودن جمعیت بندرترکمن به اثبات رسید.از طرفی باتوجه به شکل شماره 2،درهمه دوره های سرشماری در طول40سال گذشته جمعیت این شهرجوان بــــــوده ونسبـــت
شکل2- تغییرات نسبت گروههای سنی جمعیت بندرترکمن (80-1335)
مأخذآمارها: نتایج سرشماریهای عمومی نفوس ومسکن سالهای مذکورومرکزبهداشت بندرترکمن
افرادزیر 15 سال آن به استثنای سال1380،کمتر از 42درصد نبوده است . از سوی دیگر نسبت جمعیت جوان این شهرروندی نزولی را طی کرده و از 8/48 درصد در سال45 به42 درصد در سال 75 کاهش یافتـــه است که درنوع خود امید بخش بوده وبیانگرکاهش باروری وثمربخش بودن سیاست های کنترل جمعیت دراین شهر است بویژه آن که درسال 80 این نسبت به 3/32 درصد رسیده است،هرچند این آمارحاصل سرشماری عمومی نمی باشدوتوسط مرکز بهداشت شهر اعلام شده است .
جمعیت میانسال (64-15) این شهر نیزطی دوره های مورد مطالعه از روندی صعودی برخوردار بوده است واز9/47 درصددرسال 45به 7/54 درصد در سال 75 افزایش یافته است ولی در گروه سنی سالخوردگان تغییرخاصی دیده نمی شود ودارای نوسان اندکی بوده است .اگرنسبت این گروه افزایش یابدبیانگرارتقاءسطح بهداشت ورفاه زندگی مردم است ونشانه بالارفتن شاخص امیدبه زندگی خواهدبود.
هرم سنی جمعیت شهر برای سالهای 45 ، 55 ، 75 و80 که آمارآنها دردسترس بوده ترسیم شده است(شکل3). شکل 3- روندتغییرات هرم سنی جمعیت بندرترکمن
مأخذآمارها: نتایج سرشماریهای عمومی نفوس ومسکن درسالهای1345،55،75 ومرکزبهداشت بندرترکمن(1380)
مقایسه نمودارها نشان می دهدکه:
- در فاصله 35 سال دوره مورد مطالعه قاعده هرم کوچک شده است وبویژه در گروه سنی 4-0 سال ،این کوچک شدگی درهرم سنی سال 75 آغازشده ودرسال80 بیشترمشهود است،این امرنشانه موفقیت اجرای سیاست تنظیم خانواده وکنترل رشد جمعیت توسط خانواده های این شهراست.در صورتی که درسالهای 45،55 قاعده هرم پهن بوده وتعداد نوزادان 4-0 سال از همه گروههای سنی بیشتر بوده است،
- کاهش قاعده هرم سنی جمعیت به نفع گروه سنی میان سال بوده وافزایش درگروه سنی 64-15 سال در طول این دوره ها بیشتر بوده است که اگر این کارباتأمین شغل وامکانات تحصیلی وغیره توأم باشدبه نفع جامعه شهری است،
- درسالهای45و55 تعداد مردان درسه گروه سنی زیر 20سال بیش از زنان بوده است درحالی که در سالهای اخیر(80،75)تعداد مردان فقط درگروه 14 -10ساله بیش از زنان بوده ودر بقیه گروهها تناسب جنسی وجود دارد،
-گروه سنی سالخوردگان (بالای 65 سال) بتدریج دراین دوره افزایش نشان می دهد واین امر نـشانه بهبودوضع زندگی ،بهداشت ودرمان ونوع تغذیه می باشد وگویای بالارفتن شاخص امید به زندگی دراین شهر است .
کیفیت سواد:
سوادیکی ازپدیده های کیفی جمعیت است که باپیشرفتهای فرهنگی،اجتماعی واقتصادی هرجامعه رابطه نزدیک دارد.به عبارت دیگرشناخت وضعیت سواددرهرجامعه منعکس کننده شرایط فرهنگی ،روابط اجتماعی – طبقاتی ووضعیت اقتصادی است(بیک محمدی،1370،ص52).
دربندرترکمن،خوشبختانه درصدباسوادان همواره سیری صعودی داشته بطوری که از1/28 درصددرسال1335 به3/83 درصددرسال75 رسیده است.ضمن این که نسبت باسوادی درمیان زنان درهمه دوره هاکمترازمردان بوده واین اختلاف گاه به بیش ازدوبرابرهم رسیده است(شکل4).
ازجمله درسال35 نسبت زنان باسوادتنها3/16 درصدبوده درحالی که این میزان درمیان مردان 5/38 درصد یعنی 3/2 برابرزنان بوده است واین تفاوت درسال45 نیزتقریباًحفظ شده است(1/2برابر).پایین بودن نسبت باسوادان دربین زنان درآن دوره هااولاًریشه درویژگیهای فرهنگی مردم این سامان همانند سایرنقاط عشایری کشو به لحاظ خصلت این شیوه معیشت داردوآن مخالفت والدین باتحصیل فرزندان بطوراعم ودختران بطوراخص می باشد،بویژه آن که درابتدای بازگشایی مدارس به سبک نوین،معلمان عمدتاًازسایرنقاط(غیربومی)بوده اند.ثانیاًامکانات آموزشی بویژه ازنظرپراکندگی مدارس درسطح شهرکافی نبوده است.ثالثاًمهاجرین روستایی که درآن زمان درشهرساکن می شدند تقریباًهمگی بیسوادبوده اند.
شکل 4- رشدنسبت باسوادان بندرترکمن (75-1335)
مأخذ: نتایج سرشماریهای عمومی نفوس ومسکن درسالهای 1335تا1375(مرکزآمارایران)
اما درطول دهه های بعدی به دنبال افزایش تعدادمدارس وکارهای فرهنگی ،میل ورغبت به تحصیل وکسب معارف درمیان مردم افزایش پیدا می کند.ضمن این که ایجادسپاهیان دانش درروستاهادرافزایش نسبت باسوادان نقش مؤثری ایفاءنموده که بازتاب آن رادرشهر می توان درمهاجرت روستاییان باسواد مشاهده کرد.درسال 1355 شاهدرشدچشمگیرنسبت باسوادان بویژه درمیان زنان هستیم.بااین حال گرچه 9/79 درصدزنان شهردرسال75 باسوادبوده اندنسبت به رقم باسوادان مرد(8/90درصد)اختلاف زیادی را نشان می دهدوتلاش وهمت بیشتری راازجامعه زنان بویژه درگروه میانسالان می طلبدوروی سخن با3110 نفربیسواددرجامعه زنان بالای 6 سال این شهردرسال80 است.(تعدادمردان بیسواد1423).
ساختمان شغلی جمعیت:
دراین بخش که یکی ازمباحث مهم درجغرافیای جمعیت است به بررسی میزان نیروی کار،تقسیم نیروهای فعال درگروههای عمده شغلی پرداخته می شود.باپیگیری روندآنهادر40 سال گذشته ،می توان ضمن شناخت وضع موجودزمینه های مناسبی رابرای برنامه ریزیهای آتی فراهم ساخت.
ازمجموع جمعیت 38782 نفری بندرترکمن درسال75،تعداد28133 نفرراافرادده ساله وبالاتر تشکیل می داده اندکه 9/26 درصدآنها،شاغلان و5 درصدبیکاران (جویای کار) بوده اند(نسبت شاغلان به بیکاران4/5 به1) ومجموع این دوگروه ،جمعیت فعال شهررابوجود می آورند.شاغلان که تعدادآنها7573 نفربوده درگروههای عمده فعالیت این گونه توزیع شده است: بخش کشاورزی1/15 درصد، بخش صنعت5/26 درصدوبخش خدمات 9/56 درصد(جدول2).
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 21 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله روند تحولات جمعیت بندرترکمن طی سالهای 75-1335 وافق آینده آن
