مقدمه:
باغ ایرانی نتیجه تلاش انسانی در ایجاد محیطی مساعد با عناصر طبیعی در گستره طبیعت
است.
عناصر طبیعی بر اساس داده ها و شاخص های بی شمار ذاتی و پنهان خود به وجود می
آید.
مشارکت عناصر در ترکیب و ایجاد محیط مساعد، هر چند مشروط عوامل مشخص به خود می
باشد، در کل اتفاقی است؛ یعنی، رویدادی است بدون قصد انسانی که بدون نظم معینی رخ
کرده است.
تکرار اتفاق ها طبیعت را شکل می دهد، اما انسان، در شکل دادن به محیط
مساعد جای اتفاق را به "خواست" تبدیل می کند. "خواست" پدیده ای است تاریخی، بنابر
این، متغیر و هدفمند است. "خواست" به مثابه اداره آگاه با هدف دگرگون کردن محیط
نامساعد در ایجاد باغ متکی به قدرت و تصمیم، مهارت، دانش و پاکی روان سازندگان اش،
به طور هدفمند، تابع وضعیت طبیعی، عمل می کند.
باغ ایرانی به مثابه باز تولید طبیعت نیست، لکن عوامل قاطع واقعیت های ناپیدای طبیعت را
به کار می گیرد. و نظم لازم را در طبیعت بدون نظم به وجود می آورد.
روایت است:
ـ کوروش اولین کسی بود که:
درختکاری ردیفی نظم (بسان نظم نظامی) را دستور داد.
به دست خود، زیباترین درخت را مدال‌های جواهرنشان بخشید.
جایزة کشاورزی داد.
جشن درختکاری معمول داشت.
کشاورزی و باغسازی در کیش و آئین ایران قدیم با قرب و منزلتی روشن و مؤکد توصیه شده است. نقش درختان بر دیواره‌های پلکان‌های تخت جمشید حاکی از اهمیت باغ در چشم و دل ایرانی است. ایرانیان گل را درمرگ و زندگی محترم می‌داشتند . گلدن کشف شده از گوری در شهر سوخته سیستان شاهد این معنا است.
ـ باغ‌های ایرانی در شمار قدیمی‌ترین و بهترین باغ‌های جهان است.
ـ در «تورات» از باغ‌های ایرانی، سخن بسیار رفته است.
ـ بقایای میانسراها در معماری‌های شیوه‌های پارسی و پارتی خبر از باغ می‌دهند.
ـ از باغ پاسارگاد چیزی نمانده؛ از دورة ساسانی هم. آثار باغبندی کاخ سروستان هم از بین رفته.
ـ در عکس هوائی بیستون، ته رنگ «چهارباغ» مشاهده می‌شود.
باغ های ایرانی ترکیب و شکلشان را در تعریف هندسی و ساختاری خود یافته اند. هندسه همانطور که درشکلگیری معماری ایرانی نقش اساسی دارد ، شالوده شکل گیری باغ نیز به شمار می آید، تا آنجا که مهمترین ویژگی و شاخصه باغ ایرانی فضای به غایت هندسی ، منظم و از پیش طراحی شده آنهاست.این شالوده هندسی در انتزاع مفاهیم ،مبانی و عناصر شکل دهنده باغ و نحوه ترکیب این عناصر و اجزاء که در نهایت به ارائه شکل کلی آن می انجامد،نقش دارد.
هر موجود زنده محتاج به حرکت می باشد و با شروع حرکت جهت یابی برای او معنا پیدا می کند.عوامل بسیاری در تشکیل تصویر ذهنی و تعیین قواعد جهت یابی او مؤثر است:آناتومی بدن ،محل قرارگیری اعضای اصلی ادراکی ،نوع ابزارهای حرکتی، وضعیت قرارگیری بدن،این عوامل قواعد جهت یابی خاصی را در موجود پدید می آورد که جهت یابی در انسان(بالا،پایین،راست،چپ،جلو و عقب) نیز بر این اساس استوار است.به طور کلی از نظر روانشناختی لازمه میدان ادراکی یا فضا از نظر انسان وجود قواعد جهت یابی و شکلگیری محیط بر اساس آن قواعد است و نبودن قواعد مساوی با سردرگمی،احساس ترس و عدم آرامش و شرایط روانی سکونت و امنیت می باشد.
یکی دیگر از خصوصیات مهم باغ ایرانی نظم دقیق و هندسی در نحوة کاشتن درختان است و برای این منظور هر بخش از باغ که به شکل مربع یا مستطیل است به مربع‌های کوچک تقسیم و در هر رأس این شبکة مربعی یک درخت که عمر طولانی‌تر دارد کاشته می‌شد و سپس این مربع‌ها به مربع کوچکتر تقسیم و هر راس آن درختان با عمر متوسط و به همین ترتیب درختان با عمر کوتاه در رئوس مربع‌های میان آنها کاشته می‌شد.
- این نظم هندسی به قدری دقیق بوده که از هر طرف نگاه می‌کردند، ردیف درختان دیده می‌شده است و مورد توجه اکثر جهان‌گردان قرار می‌گرفته .
- این نظم از نظر عملکردی به گونه‌ای بود که در اثر گذشت زمان و جای‌گزینی احتمالی درختان از بین رفته تا زمان‌های طولانی حفظ می‌شد و شکل کلی باغ از بین نمی‌رفت، و بعلاوه امکان نورگیری منظم همة درختان فراهم می‌شده و به ناگهان قسمت اعظمی از باغ خالی از درخت نمی‌شده است.
بنا را در نقاط مختلف باغ می‌ساختند. مثلاً گاه بنای اصلی در وسط باغ بود و از چهار طرف دیده می‌شد و بناهای فرعی و سردر در اطراف بودند. یا بنای اصلی باغ یک طرف بود و بناهای فرعی در اطراف، با دو راه متقاطع، و منظر اصلی در امتداد محور طولی باغ بود.
در باغ‌هایی نیز کوشک به نسبت یک سوم در امتداد محور طولی قرار داشت و بناهای اندرون را در طرف خلوت باغ قرار می‌دادند و منظر اصلی در جهت مخالف اندرون بود.
تلفیق بنا با باغ و این دو آنچنان به هم آمیخته اند که نمی توان احساس کرد که کجا باغسازی خاتمه یافته و کجا آغاز شده است و این پیوستگی به وسیله ایجاد ارتباط های فضایی و ارتباط عناصر تشکیل دهنده باغ صورت می پذیرد.
بنا در باغ ایرانی فضا را قطع نمی کند بلکه دید انسان از آن می گذرد و با دیگر فضاهای باغ رابطه بر قرار می کند.
دانلود پاورپوینت باغ ایرانی- درس معماری- 34 اسلاید
