کلیات
نظریات جامعه شناسی غالبا واکنشهای متفاوتی را برمی انگیزانند. گاه این امر ناشی از شکاف عمیقی است که میان نظریات جامعه شناسان و آنچه به گمان اعضاء جامعه در حال وقوع است وجود دارد. برای روشن شدن مطلب تعریفی از جامعه شناسی ارائه می کنیم.
معمولا جامعه شناسان "جامعه" را به عنوان عنصر محوری در هنگام تبیین نظریاتشان درنظرمی گیرند (در مقایسه با جامعه شناسان کلاسیک این نگاه بیشتر به عقاید دورکیم نزدیک است). در این رابطه مثلا فیزیکدان عنصر محوری را در نظریات خود کوچکترین جزء موجود اتخاذ می کند، زیست شناس همه چیز را عموما از منظر سلولها می بیند و روانشناس با کلیت وجود آدمی سر و کار دارد. به همین ترتیب در جامعه شناسی"مجموعه جامعه"(Social Collectivity)عنصر محوری می باشد.
از آنجا که سروکار هر دو علم روانشناسی و جامعه شناسی با رفتار و کردار انسان می باشد معمولا حوزه های کاری آنها دچار اختلاط شده و حتی گاهی خود روانشناسان و جامعه شناسان نیز دچار این خطا می گردند. برای تشخیص حد و مرز این دو حوزه می توان روانشناسی اجتماعی را به عنوان یک موضوع بین رشته ای با جامعه‌شناسی مقایسه کرد. روانشناسی اجتماعی به گروههای اجتماعی به عنوان مجموعه ای از تعاملات متقابل و تاثیرات کنشهای تک تک افراد بر یکدیگر نظر دارد. در حالی که جامعه شناس با افراد از این منظر که در چه محیط اجتماعی رشد کرده و زندگی می کنند می‌نگرد و تاثیرات جامعه بر فرد را مورد بررسی قرار می دهد.
به عنوان مثال برای درک تفاوت این دو روش می توان به زبان یک جامعه مثلا زیان فارسی اشاره کرد. گویش یک جامعه و افرادی که به آن زبان سخن می گویند می تواند یک "مجموعه اجتماعی" قلمداد شده و موضوع بحث جامعه شناسی قرار گیرد. یک روانشناس اجتماعی زیان را به عنوان مجموعه ای از مشارکتها و تاثیرات تک تک افرادی که به آن زبان سخن می گویند یا تا به حال گفته اند تعریف می کند. در حالیکه یک جامعه شناس، هر فرد فارسی زبان را معرف و نماینده گویش زبان فارسی تلقی می کند. در نظر داشته باشید که گاهی شما برای معرف و نماینده بودن الزاما نباید به لحاظ آماری هم نماینده آن مجموعه باشید. در این مثال شما با گوش دادن به سخن "یک" فرد هم می توانید تا حدود زیادی با لهجه، آهنگ و دایره لغات آن زبان آشنا شوید.
در این رابطه اگر در جستجوی این باشیم که چرا هر یک از ما اینگونه فارسی سخن می گوییم به جای بررسی گویش تک تک افراد به گروههای اجتماعی که در آن زبان فارسی را آموخته ایم نظر خواهیم داشت اگر چه هر یک از آنها در شکل گیری این زبان سهمی هر چند اندک داشته اند. حتی برای بررسی تاریخ گذشته گویش گروههای اجتماعی نیز گذشته گروههای اجتماعی را بررسی می کنیم و نه تک تک اعضای آن گروهها را. حتی اگر گویش خویش را در کلاسهای آموزش سخنوری نیز فرا گرفته بودیم باز هم آنچه نوع گویش مطلوب را در میان سایر گویشها برای آموزش دیکته می کرد گروههای اجتماعی بودند. در نهایت اگر گاهی اوقات لغتنامه ریشه برخی کلمات را در آثار ادبی یک فرد خاص بیان می کند باز هم دلیل رواج برخی کلمات و باقی نماندن سایر آنها را باید در عوامل اجتماعی جست.
در نهایت، این نوع نگرش جامعه شناسان را معطوف به سویی خواهد کرد که فرد را محصول جامعه بداند و نه جامعه را محصول فرد.
خردسیاستها
غالبا ما زندگی را به صورت مجموعه ای از کنشهای خلاقانه یا احمقانه، خوب یا بد تجربه می کنیم و یکسره تسلیم محض اجتماع برای طی مسیر زندگی خویش نیستیم. غالبا این موضوع مورد بحث بوده است که منشا انجام یک رفتار را می بایست در سطح جامعه جستجو کرد یا فرد.
برای مثال در هنگام وقوع یک جنایت گروهی مسئولیت آن را بر عهده جامعه و برخی بر عهده فرد می دانند. بر همین مبنا سیاست گذاریهایی متفاویی را اتخاذ می کنند. مثلا در امریکا بر پایه این عقیده که قاتل انسان انسان است نه اسلحه، حمل اسلحه مجاز می باشد. این عقیده از بسیاری جهات مورد تایید است، به لحاظ اخلاقی یک قاتل اگر چه هنوز مرتکب قتل نشده باشد باز هم یک قاتل است. به لحاظ آماری نیز ندرتا دارندگان اسلحه مرتکب قتل می شوند. ولی همچنان این سوال باقی است که چرا میزان جرم و جنایت با اسلحه گرم در انگلستان بسیار کمتر از آمریکاست؟ آیا به این دلیل است که هیچ انگیسی مجاز به حمل اسلحه نیست یا آنکه جوانان آمریکایی قاتلترند؟
سیاستهای متفاوت اتخاذ شده در ارتباط با ریشه یابی رخدادهای اجتماعی در سطح فرد یا جامعه غالبا این تصور را ایجاد می کند که در مبنای علمی نیز این اختلافات وجود دارد. در حالی که مثلا هیچ تضاد علمی میان دو عامل یاد شده برای وقوع جرم و جنایت با اسلحه گرم وجود ندارد. در این مورد می توان گمان برد که فرد قاتل مجرم است چون شلیک گلوله توسط او عامل اولیه مرگ مقتول بوده است. اما کسی که معتقد به مسئولیت جامعه در قبال رفتارهای فرد است دلیل ثانویه ای را نظیر توزیع اسلحه گرم در جامعه نیز خواهد یافت. برای ریشه یابی کاملا علمی هر دو عامل فردی و اجتماعی باید مورد بررسی قرار گیرد.
البته مثال ذکر شده بسیار ساده شده است و عوامل متعدد دیگری را نیز می توان برای آن برشمرد. چرا که مثلا در سوئیس با وجود آزادی حمل اسلحه آمار قتل پائین است و بنابراین باید تاثیر عوامل فرهنگی را نیز در کنار سایر عوامل مورد بررسی قرار داد. مثال جنایت مسلحانه مثال خوبی است برای بیان وجود دلایل فردی و اجتماعی یک رفتار و برای تصریح بر اینکه جامعه شناسان منحصرا بر عوامل اجتماعی تاکید دارند اگر چه عامل فردی موجب وقوع حادثه در آن لحظه بوده است.
بر این باورم که صاحب نظران هر حوزه علمی باید از دیدگاه خود به بررسی موضوع بپردازند علی الخصوص هنگامی که موضع پیچیده ای مانند جامعه شناسی مورد بررسی باشد. درچنین شرایطی مسئله باید مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و حوزه مرتبط با هر علت معین گردد.
مطالعه جامعه شناختی علم
تفاوت قابل ذکری که در دو موضوع مورد بررسی قرار گرفته ( جنایت مسلحانه و زبان فارسی) وجود دارد این است که در مثال جرم و جنایت هردو عامل فردی و اجتماعی موثرند اما در مورد زبان فارسی عامل فردی نمی‌تواند نقش موثری داشته باشد. در صورتی که بخواهیم موضوع علم را مورد بررسی جامعه شناختی قرار دهیم هر دو عامل فردی و اجتماعی در رقابت با یکدیگر مطرح می گردند به طوری که تصور می رود که تنها یکی از این دو عامل می توانند مصداق داشته باشند.
در یک سو گروه اول بر این باورند که دست آوردهای علمی حاصل تئوری ها و تجربیات صورت گرفته توسط افراد خاص بوده است (عوامل فردی). در سوی دیگر نیز برخی گمان می برند مجموعه دست آوردهای علمی برآیند فرایندهای اجتماعی است که نظیر زبان فارسی با مشارکت تک تک افراد مطابق با نیازهای موجود درهر دوره رواج یافته و یا از بین رفته اند (عوامل اجتماعی). من بر این باورم که هر یک از دانشمندان باید از حوزه علم خویش به بررسی عوامل پرداخته و من به عنوان یک کارشناس علوم اجتماعی به بررسی جامعه شناختی آن خواهم پرداخت. به عقیده من این عوامل در تلاقی و تضاد با یکدیگر نبوده بلکه تنها نظرگاههای مختلفی است برای بررسی یک موضوع علمی. از این امر اصل "نسبت گرایی در روش" منتج می‌شود.
نسبیت گرایی در روش به معنای چشم پوشی از صحت و سقم یک گزاره علمی است. این امر برای یک جامعه شناس بدان معنی است که در یک موضوع علمی مورد بحث خود را در موقعیتی قرار دهد که گویی پاسخ نهایی موضوع را می داند.
در تفسیر و بررسی تئوریهای علمی خصوصیات و علایق فردی در برابر تاثیرات فرهنگی و اجتماعی در تعامل با یکدیگر هستند. جوایز نوبل و سایر افتخارات علمی برای شرایط اجتماعی مناسب به شخص اهدا نمی شوند اگرچه در موفقیت شخص می توانند موثر باشند، این افتخارات برای تلاش، استعداد و سایر ویژگیهای فردی شخص به او اهدا می شود. همچنین اگر شما کار یا محل زندگیتان را از دست دهید جامعه شما را به دلیل عدم تلاش کافی مسئول می‌داند. به ناگزیر جامعه شناسان نیز اگر چه خود تنها در پی عوامل اجتماعی هستند از این امر مستثنی نمی باشند و خود را عهده دار پیروزیها و شکستهای خویش می دانند. جامعه شناسان به هیچ وجه قصد تغییر چنین نگرشی را در جامعه ندارند در مقابل روانکاوان اصول گرا که می خواهند تقصیر را تماما از دوش کسی که ماشه تفنگ را کشیده است بردارند. دلیل این امر تنها آن است که جامعه شناسان به لحاظ حرفه ای مشتاق این امر نیستند که چه کسی و چرا ماشه را کشیده است و همینطور در زمینه های علمی در مسابقه علم کدام فرد توانسته گوی سبقت را برباید و چرا دیگری بازنده شده است. در مقابل این امر برای دانشمند علم بسیار حائز اهمیت است زیرا همین ابتکارات، نوآوریها رهبریها و البته شکستها هستند که در حیات روزمره علم رخ می دهد و واضح است که تحلیلگری که در افقی بالاتر به این عوامل اولیه (یا فردی) نظر نمی کند همانند دشنامی برای مجذوبین علم و همچنین موجودیت خود علم است.
روانشناسان راه ساده تری را پیش رو دارند زیرا مسائل مورد مطالعه آنان مقیاسی برابر با وجود خود آنها دارد و جهانی که آنها پیش رو دارند نظیر آنی است که خود در آن زندگی می کنند. جامعه شناسان همواره در تلاش هستند که برای وقایعی که در مقابل چشمانشان به دلایل بسیار واضح فردی رخ داده است دلایلی در سطحی بالاتر بیایند. شما تنها در زمانی می توانید قادر به مشاهده این عوامل بالاتر باشید که وقایع را در یک چهارچوب ذهنی تعیین شده قرار دهید و از وقایع کوچک روز به روز صرف نظر کنید. باقی ماندن در چنین فضای ذهنی شما را از وقایع فردی دور نگه می دارد حتی اگر شما تلاش داشته باشید به دلایل روش شناختی در ارتبط با این وقایع باقی بمانید.
روشها
روشهای متعددی برای شناخت الگوهای اجتماعی و ساختاری جامعه وجود دارد. یکی از بهترین روشها بررسی فضاهای تنش دار اجتماع است. نظیر یک گسل زمین شناسی، یک نقطه ضعف یا خلاء اجتماعی نیز موجب بروز تنشهایی می شود که در حالت معمول در مجموعه اجتماع پنهان مانده اند. برخی تجارب گذشته این امر را به خوبی نشان می دهد. در روشهای قانون شکنی تلاش می‌شود با نقض قوانین اجتماعی آن قوانین شناسایی و مورد بررسی قرار گیرند. برای مثال Harold Garfinkel این ایده را در دهه 1960 در UCLA ابداع نمود، او دانش آموزان خویش را ترغیب نمود با رفتاری کاملا متفاوت و مودبانه نظیر میهمانانی مودب به خانه نزد پدر و مادرانشان بازگردند و بدین ترتیب با رو به روشدن وضعیت جدید که متفاوت از توقع معمول آنهاست سعی در شناخت آنها کنند اما حتی در این وضعیت کاملا بی‌ضرر نیز به سرعت عصبانیت والدین را موجب می شد.
یکی از جالبترین این تجربیات توسط یکی از دانشکده های دانشگاه منچستر انجام شد که در هنگام سوار شدن اتوبوس ، دو بلیط از راننده تقاضا شود یکی برای خود و دیگری برای صندلی کناری. شما نیز می توانید تجربیات مشابهی داشته باشید. مثلا در یک سوپرمارکت از خود بپرسید چه کسی مالک اجناس فروشگاه از زمانی که از قفسه برداشته می شود تا زمانی که هزینه آن پرداخت شود می باشد؟ از یک سو می توان گفت کسی که کالایی را در چرخ دستی خود به قصد خرید آن قرار می دهد مالک آن است و از سوی دیگر مثلا اگر کالای برداشته شده آسیبی ببیند شما بدون پرداخت هزینه ای می توانید کلای جدیدی را از قفسه جایگزین آن کنید پس به نظر می رسد شما مالک آن نبوده‌اید.
شامل 34 صفحه word
دانلود تحقیق مقدمه ای بر علم جامعه شناسی
