نوع فایل: word
قابل ویرایش 166 صفحه
مقدمه:
نخست باید معنی دین و هنر مشخص شود و سپس ربط حقیقی دین و هنر مورد تحقیق قرار گیرد تا در نهایت بتوان برای پرسش مذکور پاسخی مستدل یافت .
«دین به معنای کل عبارت است از مجموعه فرامین ، قواعد و دستورات و احکام الهی که برای خیر و سعادت و کمال انسان توسط پیامبران به بشر ابلاغ شده است . عنایت دین خیر و کمال مطلق است و کمال مطلق زیبایی حقیقی و جمال مطلق است . دریافت حقیقت مطلق ، شهودی است و عشق ذاتی ابنای بشر به حقیقت مطلق (حقیقة الحقایق) منشا شهود است و شهود میسر نشود الا به مسیر روح درعالم قدس و استغراق در دریای وحدت و آشنا شدن ذوق به توحید . »
حقیقت دین ، معرفت الهی است . موضوع و هدف دین ،وجود مطلق (خداوند) است وشریعت ( دین ) راه و رسم الهی شدن را به انسان می‌آموزد تا صفات الهی در وجود انسان تجلی یابد و به مقام خلیفه الهی رسد .
الذی احسن کل شی خلفة و خدا کسی است که هر چه را آفرید ، نیکو آفرید (آفریده او در نهایت حسن و زیبایی است ) .
در جهان چو حسن یوسف کس ندید حسن آن دارد که یوسف آفرید
حضرت امام ( ره ) در کتاب شریف دعای سحر می‌فرمایند :« بهاء به معنای زیبایی است و زیبایی عبارت است از وجود ، پس هر چه خیر و زیبایی و سناهست همه از برکات وجود است و سایه آن است تا آن جا که گفته‌اند مساله اینکه وجود عبارت از خیر و زیبایی است همه از بدیهیات است پس وجود، همه‌اش زیبایی و جمال و نور و روشنی است و هر قدر وجود قوی‌تر باشد زیبایی‌اش عامتر و زیباتر خواهد بود .»
وجود تجلی واجب الوجود است . این تجلی و ظهور ، جلوه ی کمال مطلق و جمال مطلق و مساوی زیبایی است . اگر زیبایی ذات هنر باشد غایت هنر به امر خارج از ذات دلالت ندارد . پس غایت هنر همان حقیقت ذاتی آن و حقیقت ذاتی هنر ، زیبایی حقیقی است . از این باب ،موضوع و هدف ، دین و هنر امری واحد است . در هنر زیبایی حقیقی وجود مطلق و به عبارتی جمال مطلق است و از حیث تفاوتی میان موضوع دین و هنر نیست .
« فلوطین معتقد است :« جسم زیبا از طریق بهره‌یابی از نیروی صورت بخشی که از صور خدائی می‌آید ، وجود پیدا می‌کند . عقل و هر چه از عقل فیضان می‌یابد زیبایی اصیل روح است نه زیبایی ناشی از امور بیگانه و بدین جهت است که می‌گویند روحی که نیک و زیبا شود همانند خدا می‌گردد زیرا خدا منشا بخش بهتر و زیباتر هستی و به عبارت بهتر منشا خودهستی یعنی زیبایی است . روح ، موجودی خدائی و خود جزئی از زیبایی است و به هر چه نزدیک شود و دست یابد ، آن را تا آن حد که قابلیت بهره‌وری از زیبائی دارد ، زیبا می‌سازد ، اگر بینی که زیبا نیستی همان کن که پیکر تراشان با پیکر می‌کنند ، هر چه زیادی است بتراش و دور بینداز ، این جا را صاف کن ، آنجا را جلا بده ، کج را راست کن و سایه را روشن ساز و از کار خسته شو تا روشنایی خدائی فضیلت ، درخشیدن آغاز کند و خویشتن داری را برا و رنگ مقدسش بینی ،روح اگر خود زیبا نباشد زیبایی را نمی‌تواند دید از این رو کسی را که می‌خواهد نیکی و زیبایی را ببیند نخست خود را باید همانند خدا کند و نیک و زیبا شود .»
اگر ذات هنر دینی است ، صورت هنر هم تجلی همان ذات است و صورت از ذات خود نمی‌تواند تخلف کند . این صورت ، صورت محسوس است و در هنرهای تجسمی که با عینیت سروکار دارد صورت جسمانیه نامیده می شود .
« میکل آنژ» می‌گوید :« هنر خوب برای نزدیکی به پروردگار است و در واقع جلوه‌ای از مظاهر زیبایی اوست .... نقاشی خوب ذره‌ای از کمال حق و نشانه‌ای از آوای موسیقی جان بخش آنست .... پس کفایت نیست استادی چیره باشی . باید روحت صفا داشته باشد و سلامت فکرت از روح القدس نشأت گیرد .
«چکشم سنگ‌های سخت را صورت می‌دهد دستم آن را بر می‌گیرد هم فرمان می‌دهد یا آن را زیرو رو می‌سازد . بنابراین نیروی دیگری است که سنگ سخت را نرم می‌کند و چکش خداوند است که زیبایی می‌آفریند . من وبسیاری مثل من ، وظایفشان را چون فرمانی که از طرف پروردگار به آنان داده شده ، انجام می دهند من با وجود ضغف و پیری ، به سبب عشق به پروردگارم که همه امیدم بسته به اوست به هیچ وجهی از وظایفم دست برنخواهم داشت . »
« میر عماد حسنی » بر بیان صفات کاتب ( خوشنویس ) چنین می‌نویسد :« بدان که کاتب باید از صفات ذمیم احتراز نماید زیرا که صفات ذمیمه در نفس علامت بی‌اعتدالی است و حاشا که از نفس بی اعتدال کاری آید که در او اعتدال باشد .» و حال نگاهی گذرا می اندازیم به موضوع پروژه سقاخانه این ساحت پاک و مقدس ، این جگر پاره‌ی باور مردم ، مکانی که نامش یادآور گلوهای تشنه و سیراب شده است و منظرش از خنکای طراوت و نمناکی فضا ، تا وجود آب و خیسی در و دیوارش حکایتگر سرگذشت ویژه خود است .
حکایت گوشه‌ای از فرهنگ اجتماعی مردم پیشین این مرز و بوم است که توجه واحترام به آن بخشی از ذهنشان را به خود مشغول می‌داشت . سقاخانه ؛محلی که هنوز مردم بر آن دست و پیشانی و لب می‌سایند تا مراد خود گیرند . این تراوشگاه اندیشه‌ی یقین و حاجت که بامدادان تواضعگاه عابران مصفا بوده و پسینگاهان پذیرای خسته از سرکارآمدگان روز به پیاله‌ای آب .
سقاخانه ، تجسم عینی پاره‌ای از فرهنگ اعتقادات دینی مردم این دیار است ، که با هر گره و قفل و نشانی که به در و دیوارش زده شده ، داستانی از آرزوها و گرفتاری حاجتمندانش را در بر دارد .
«در فرهنگ سقاخانه ، نگاه به زندگی جور دیگری است . اگر چه آدم‌ها خود را از آن سیراب می‌سازند ولی : گره می‌زنند تا گره کارشان گشوده شود .
قفل می‌کنند تا کلید بن بستهای زندگی‌شان رابجویند .
پول می‌ریزند تا قرضشان ادا گردد.
شمع می‌افروزند تا تیره‌گی را بنده سازند .
نشانی می‌کوبند تا دست اقبالی در بختشان را بکوبد .
و به عین می‌بخشند تا به ذهن طلب کنند .
در این فرهنگ صحبت از سادگی دلهایی است که رنگ تدلیس و تلبیس به خود نگرفته‌اند و پاکی دل خویش را به شباهت آینه‌ای قلمداد کرده‌اند،که پاسخ طلب حاجتشان را در آن ، هم چون تصویری ناپیدا به انتظار می‌نشیند . »
فهرست مطالب:
مقدمه
فصل اول : نماد و نگرشی نمادین
1-1 نماد و نگرش نمادین به هستی
1-2 نماد و نقش آن در زندگی
فصل دوم : سقاخانه
2-1وجود افتراق فضاهای سنتی و مدرن
2-1-1 شناختی از دو واژه «نوگرایی» و «سنت گرایی»
2-1-2 گرایش به فضاهای شهری سنتی
2-1-3 مقایسه فضاهای سنتی و مدرن
2-2 فرهنگ واژگانی سقاخانه
2-3 علل پیدایش سقاخانه
2-4 دو عنصر اساسی در سقاخانه
2-4-1 آب
2-4-1-1 آب عنصر مقدس و مشترک در ادیان پهنه ی ایران زمین
2-4-1-2 آب در دیگر آیین های باستانی
2-4-1-3 آب در ادیان و آیین ها
2-4-1-3-1 آب در دیانت یهود
2-4-1-3-2 آب در مسیحیت
2-4-1-3-3 آب در آیین مندائی و صابئین
2-4-1-3-4 آب در اسلام
الف : بازتاب آب در اسلام
ب: آب در عرفان اسلامی – ایرانی
ج: آب ، واقعه کربلا و آب تربت
د: آب و مذهب دو روی یک سکه‌اند در سقا خانه
2-4- 2 آتش
2-4-2-1 آتش و نور در ایران باستان
2-4-2-1-1 اهمیت آتش و نور درجهان بینی آفرینش ایران باستان
2-4-2-1-2 آتش و نور واسطوره های آن در فرهنگ آریایی
2-4-2-2 کارکرد رمزهای آتش و نور در اسلام
2-4-2-3 کارکرد رمزهای آتش و نور در ایران
2-4-2-4 نور و هنر
2-5 معماری سقا خانه
2-6 عناصر نمادین سقا خانه
2-6-1 آینه
2-6-2 شمع ( چراغ نفتی ، لوستر )
2-6-2-1 شعله شمع
2-6-2-2 سوگند به نور و روشنایی و فروغ و شمع افروزی
2-6-2-3 شمع گردانی در مراسم مقدس
2-6-2-4 شمع در سقا خانه : آتش و آب
2-6-3 قفل
2-6-4 آدمکهای فلزی
2-6-5 پنجه
2-6-6 چشم
2-6-7 ظرف سقا خانه‌ای
2-6-8 ستاره
2-7 تزئینات دیگر سقاخانه
2-7 -1 کتیبه نویسی
2-7-2 سنگاب
2-8 رنگ در سقاخانه
2-8-1 پیشینه ای از رنگ
2-8-2 خواص رنگ سبز
2-8-2-1 مسرت بخشی و شاد آور بودن
2-8-2-2 تقویت تحمل پذیری و صبر
2-8-3 رنگ سبز در سقاخانه
2-9 معرفی تعدادی از سقاخانه‌های معروف
2-9-1 سقاخانه عزیز الله
2-9-2 سقاخانه سردر مجلسی
2-9-3 سقاخانه طوقچی
2-9-4 سقاخانه آقا میرزا اسدالله روضاتی
2-9-5 سقاخانه در دشت
2-9-6 سقاخانه حاج آقا شجاع
2-9-7 سقاخانه پنج شنبه دین
2-9-8 سقاخانه قدیمی رو به روی سردر مسجد جورجیو
2-9-9 سقاخانه‌های درب امام
2-9-9-1 سقاخانه دالان درب امام
2-9-9-2 سقاخانه صحن شمالی درب امام
2-9-9-3 سقاخانه مجاور درب امام
2-9-10 سقا خانه مسجد حکیم
2-9-11 سقا خانه هارونیه
2-9-12 سقاخانه درب کوشک
2-9-13 سقاخانه بیدآباد
2-9-14 سقاخانه حاج محمد جعفر
2-9- 15 سقاخانه قصر در دشت
2-9-16 سقاخانه گرگ یراق
2-9-17 سقاخانه گذرهارونیه
2-9-18 سقاخانه حاج علی
2-9- 19 سقاخانه آقانور
2-9-20 سقاخانه ترکها
2-9- 21 سقاخانه مسجد سید
2-9-22 سقا خانه تاج الدین
2-9-23 سقاخانه مسجد لبنان
2-9- 24 سقاخانه مسجد ذکر الله
فصل سوم : مکتب سقا خانه
3-1 مکتب سقا خانه و پیدایش آن
3-2 هنرمندان مکتب سقا خانه
3-2-1 منصور قندریز
3-2-2 حسین زنده رودی
3-2-3 پرویز تناولی
3-2-4 فرامرز پیل آرام
3-2-5 ژازه طباطبایی
3-2-6 جعفر روحبخش
3-2-7 مسعود عربشاهی
3-2-8 ناصر اویسی
3-2-9 صادق تبریزی
3-3 تطبیق برخی آثار هنرمندان سقاخانه با ادعیه و طلسمات
3-4 نمونه‌ای دیگر از آثار هنرمندان معاصر با نگاه سقاخانه‌ای
نتیجه گیری
گزارش کار عملی
منابع
منابع ومأخذ:
احیایی ،محمد؛بازتاب آتش و نور در باور و هنرهای مقدس ایران ؛ پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه آزاد،83-82
آذر گشنسب ،اردشیر ؛ ( آتش در ایران باستان؛ چاپ دوم ،1353
اسماعیل پور ،ابوالقاسم ،اسطوره آفرینش در آیین مانی ؛تهران،نشر کارون ،چاپ اول،1381
امین زاده ،بهناز ؛ آب ، معماری ،شهرسازی مسلمین ؛ کتاب هنر ماه ، شماره 57 و 56 ،تهران، نشر خانه کتاب ایران ،1382
اوشیدری ، جهانگیر ؛نور ، آتش ، آتشکده در آیین زرتشت ؛ تهران ، ناشر مولف،1379
اویسی ، نقاشی با شناسنامه ایرانی ؛ شماره 732، تهران ،1356
باتیست تاورنیه ، ژان ؛سفر نامه تاورنیه ؛ترجمه: ابوتراب نوری ( نظم الدوله )؛ اصفهان،انتشارات تایید،چاپ دوم ،1336
بختور تاش ، نشان راز آمیز ؛1371
بلوکباشی ،علی ؛نوروز ،جشن نوزایی آفرینش ؛تهران ، نشر دفتر پژوهش‌های فرهنگی ،چاپ اول، 1380
بنیادلو ،نادیا ؛ سقاخانه در ایران بانگاهی به سقاخانه‌های تهران ؛پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهشی هنر ،1379
بهار ،مهرداد ؛ ادیان آسیایی ؛ تهران ،نشر چشمه ،چاپ اول،1375
بهار ،مهرداد ؛ از اسطوره تا تاریخ ؛ تهران ، نشر چشمه،چاپ دوم،1377
تناولی ،پرویز ؛ ،طلسم گرافیک سنتی ایران ؛ تهران،چاپ اول ،1385
جهانیان ، اردشیر ؛ مقام آذریاآتش در فرهنگ اوستا ، تهران، چاپ دوم ،1376
حریریان و همکاران، محمود ، ملک شهمیر زادی ، صادق ، آموزگار ، ژاله ، میر سعیدی نادر ؛تاریخ ایران باستان؛تهران ،نشر سمت چاپ اول،1377
خسروی ،محمد باقر؛ آب در فرهنگ و هنر معماری ایران ؛ فصلنامه هنر ، شماره 42 ،تهران ،وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ،1378
دادمهر ،منصور ؛ سقاخانه و سنگابهای اصفهان ؛تهران ، انتشارات گل‌ها،چاپ اول،1378
دلاشو ، م لوفر ؛ زبان رمزی افسانه‌ها؛ ترجمه: جلال ستاری ؛ تهران ، انتشارات توس ،چاپ اول،1364
راوندی ، مرتضی ؛ تاریخ اجتماعی ایران ؛تهران ، انتشارات امیر کبیر،چاپ اول،1359
رجبی ، پرویز ؛ هزاره های گمشده ،تهران ، انتشارات توس،چاپ اول،1380
زمردی ، حمیرا ؛نقد تطبیقی ادیان و اساطیر ؛ تهران ، نشر زواره،چاپ اول،1382
شایگان ،داریوش ؛آیین هند و عرفان اسلامی؛ ترجمه: جمشید ارجمند ؛ تهران ، فرزان روز ،چاپ اول،1382
شین دشتگل ، هلنا ؛صورت آب ؛کتاب هنرماه ،شماره 57-56، تهران ، نشر خانه کتاب ایران ،1382
عابدینی ، رضا ؛ سایه طوبی ،اولین مجموعه مقالات دوسالانه نقاشی جهان اسلام ؛ موزه هنرهای معاصر تهران، فرهنگستان جمهوری اسلامی،1379
علی پور سعدانی ، رضا ؛ شی باوری میان مردم خوزستان ؛ پایان نامه کارشناسی ارشد رشته نقاشی ، دانشگاه آزاد اسلامی ،83-82
کرمانی ، فریبا ؛تطهیر در مسجد ، همایش معماری مسجد؛تهران ،دانشگاه هنر،1378
گاستون ، باشلار ؛ شعله شمع ؛ ترجمه : جلال ستاری ؛تهران، چاپ اول ،1377
گودرزی ،مرتضی ؛ جست و جوی هویت در نقاشی معاصر ایران ؛تهران ، انتشارات علمی و فرهنگی،چاپ اول،1380
گوستاویونگ ،کارل ؛ انسان و سمبولهایش؛ ترجمه: ابوطالب صارمی ؛ تهران ، نشر امیرکبیر،1352
متز ،آدام ؛ تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری یا (رنسانس اسلامی ) ؛ ترجمه:علیرضا ذکاوتی ؛جلد 2 ،تهران ، انتشارات امیر کبیر،چاپ اول،1362
محراب بیگی ، محمد علی ؛ کربلا ، فرهنگ مردم وآب ؛ کتاب هنرماه ؛شماره 58-57 ، تهران، نشر خانه کتاب ایران،1382
معین ،محمد ؛ مزدیسنا و ادب پارسی ؛ 2 جلد ، تهران، انتشارات دانشگاه تهران،چاپ دوم،1338
نقی زاده ،محمد ؛مبانی هنردین در فرهنگ اسلامی ؛تهران، چاپ اول ،1385
یاوری ، احمد رضا ؛شناختی از کشاورزی سنتی ایران؛تهران ، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب،چاپ اول،1359
منابع اینترنتی :
http://www.andishegom.com
http://tranjhalink.blogfa.com
http://intranet.isfahan.ir/new-web-farsi/isfahan/tarikhi/sagakhane3/htm
http://intranet.isfahan.ir/new-web-farsi/isfahan/tarikhi/sagakhane2.htm
منابع تصویری :
احیایی ،محمد ؛ بازتاب آتش و نور در هنرهای مقدس ایران؛ پایان نامه کارشناسی ارشد رشته نقاشی،83-82
تناولی ، پرویز ؛ طلسم گرافیک سنتی ایران ؛تهران، چاپ اول ،1385
دادمهر ، منصور ؛ سقاخانه و سنگابهای اصفهان ؛تهران ، انتشارات گل‌ها،چاپ اول،1378
http://intranet.isfahan.ir/ne-webfawrsi/isfahan/tarikhi/sagakhane1.htm
http://intranet.isfahan.ir/new-webfarsi/isfahan/tarikhi/sagakhane2.htm
http://intranet.isfahan.ir/new-webfarsi/isfahan/tarikhi/sagakhane3.htm
پروژه معماری با گذری و نظری بر سقاخانه. doc