گذشته از خوش نویسی که شرافت و مقام تجلی آیات را مستقیما پیدا نمود، هنر تذهیب توانست جلوه ای دیگر از حقایق باطنی قرآن را در حاشیه کلام الهی به نمایش درآورد و مجموعه ای مناسب آن کلام و تصویری از عالم قدس را در هر صفحه قرآن به نمایش درآورد. قرآن کلام الهی است و خداوند منزه است. هرگونه تشبیهی به آن مقام باری شرک محسوب می شود.
لذا صورت هایی می تواند بیانگر معانی آیات باشد که از هر گونه قید تشبیه خود را رها نموده ، نقوش ، همچون نشان هایی که در مسیر عالم قدس قرار دارند، جلوه نمایند. تذهیب با جلوه ای مجرد و تزکیه شده برگرد آیات الهی ، زمینه ای مناسب را فراهم ساخت تا به هنگام رویت این صفحات و حتی قبل از خواندن آیه ای از آیات ، حالی مناسب درک معانی قرآنی برای انسان حاصل آید.
به این ترتیب ، تذهیب مهذب شد. نقش ها در نهایت زیبایی، روح آیات را در جلوه ای از صورت های مجرد اسلیمی و جلوه ای از روح نباتی در قالب ختایی به نمایش گذاردند. اسلیمی محور نگاه دارنده شکل و مبنای نقوش شد و ختایی شعر و غزل ملکوت را در قالب های آن سرود. کشف بزرگ این هنر مقدس را به مقام والای ولایت، حضرت علی بن ابیطالب (ع) نسبت می دهند که سهمش ملکوتی وی راهگشای هنرمندان مذهب گردید و این سنت حسنه از ایشان رقم فیض یافت:
چو شاه ولایت بدید آن رقم به اعجاز بگرفت در کف قلم
رقم کرد اسلامیی دل ربای که شد حیرت افزای اهل ختای
نقوش ختایی مجموعه ای از گل ها ، غنچه ها و برگ ها و ساقه ها است که در نظامی هندسی و برگرفته از چرخش عشقه به عنوان تلطیف کننده نقوش اسلیمی جلوه کرد. نظام شکل گیری این نقوش آن قدر دقیق و هماهنگ است که هر جزء جلوه ای از صورت کل خود و در مجموع نیز ، همه اجزا و مفردات ، نشانی از مجموعه خویش اند. به عنوان مثال، اگر ساده ترین عنصر در ختایی را ساقه و ملحقات آن بدانیم ، دارای شخصیتی است که همه مفردات همچون گل ها و غنچه ها و برگ ها از همان خصوصیت برخوردارند. این هماهنگی نظم یافته را که منبعث از تفکر توحیدی هنر اسلامی است ، شکل حلزونی عشقه به وجود آورده است. از این رو، هر یک از مفردات در درون خود قابلیتی دارند که می توانند در یک نظام پیچیده و گسترده تذهیب در ترکیب های مختلف جای گیرند و نقش روحانی خود را ایفا نمایند.
مقدمه 1
فصل اول
تاریخچه 6
تعریف تذهیب 13
ریشه یابی لغت تذهیب 14
واژگان تذهیب: 17
ابرک 17
اسلیمی (اسلامی) 17
بند اسلیمی17
تاج 18
جدول18
ختایی 18
داغ18
دهن اژدر18
سنجاق نشان 18
شرفه19
شمسه19
شمسه کوچک 19
فرنگی 20
فصاصی 20
کتیبه سرلوحه 20
کمند زرین 21
کره 21
لچک ترنج 21
لچکی واگیره 21
ترنج 22
سرترنج 22
سرلوحه23
کتیبه 23
ترصیع 24
حاشیه 24
قوس حلزونی 25
فصل دوم
مکتب های تذهیب 25
ابزار و مواد کار: 29
قلم مو29
طلا و نقره 30
مهره 31
کاغذ 32
صفات مهم کاغذ 32
رنگ 33
پرگار، ترلینگ، خط کش 34
شیوه کار تذهیب 35
اصول قابل اهمیت در کلیات نقش 40
فصل سوم
ختایی و اسلیمی (دیرینگی و ریشه مشترک) 42
تعریف ختایی و گونه های آن 43
اسلیمی 46
تعریف اسلیمی و گونه های آن 47
صورت اسلیمی 52
تزئین اسلیمی 53
چنگ و گره 54
نشان و انواع آن: 55
لچک نشان یا کتیبه نشان 55
بته جقه نشان 56
دل نشان 56
ابرک نشان (اسلیمی ماری) 56
نشان و اصل قاعده (نقش در نقش) 57
تکوین نقوش (ترکیب اسلیمی و ختایی) 58
جایگاه نشان ها در شمسه 58
گره سازی 59
شرفه 59
فصل چهارم
تحول هنر در تذهیب60
طراحان و مذهبان قدیم 63
طراحان و مذهبان معاصر 66
فصل پنجم
طرح نشان 72
طرح ترنج 73
طرح کتیبه 74
طرح لچک 75
طرح تاج و سرلوح 76
طرح واگیره اسلیمی و ختایی 78
طرح حاشیه 79
منابع و مآخذ80
شامل 90 صفحه فایل word
دانلود پایان نامه تذهیب