کلزا با نام علمی Brassica napus با کمتر از 2% اسید اروسیک در زوغن و کمتر از 30 میکرومول گلوکوزینولات در کنجاله نوع خاصی از کلزای روغنی می باشد. که به کانولا معروف است این دو خصوصیت دانه، روغن کلزا را برای تغذیه انسان و کنجاله را به عنوان منبع پروتئین بالا برای تغذیه دام مناسب کرده است.
کلزا قرن سیزدهم در اروپا کشت می شد، اما احتمالاً کشت آن در آسیا به هزاران سال قبل بر می گردد. این گیاه در آسیا همیشه برای تغذیه انسان و در اروپا به عنوان منبعی برای روغن چراغ و روغن نرم کننده استفاده می شده است. در طول جنگ جهانی دوم، کانادا هزاران هکتار از اراضی خود را برای رفع نیاز نرم کننده های ناوگان دریایی به کشت این گیاه اختصاص داد ولی با جایگزینی موتور دیزل به جای موتور بخار این میزان کاهش یافت.
در سال 1971 رقم اسپان (Span) اولین واریته بااسید اروسیک کم و سه سال بعد رقم تاور (Tower) با مقدار اندک اسید اروسیک و گلوکوزینولات به عنوان اولین واریته های کانولا معرف شدند. نام کانولا در سال 1978 توسط انجمن روغن گیری غرب کانادا به ثبت رسیده و امروزه نیز برای توصیف کلزایی که دارای مقادیر اندک اسید اروسیک و گلوکز زینولات است، استفاده می شود. در سال 1985 در ایالات متحده، مصرف کلزای روغنی حاوی کمتر از 2% اسید اروسیک بدون ضرر تشخیص داده شد. یک سال بعد انجمن پزشکی قلب آمریکا از مردم این کشور قاطعانه درخواست کرد که مقدار اسیدهای چرب اشباع را در تغذیه روزانه خود کاهش دهند. روغن کلزا حاوی 6 درصد اسید چرب اشباع است که پایین ترین میزان در بین روغن های گیاهی تجارتی می باشد.
دانه با کیفیت کانولا در سه گونه جنس براسیکا اصلاح شده است. کلزا (Brassica napus) که کلزای آرژانتینی یا سوئدی نیز نامیده می شود، اولین و مهمترین کانولای مورد کشت است. شلغم روغنی (B.Rapa) که کلزای لهستانی نیز نامیده می شود، دارای ارقام با کیفیت کانولا می باشد که در سطوح فراوان سازگار شده و کشت می شوند. همچنین در خردل هندی (B.juncea) لاین های با کیفیت کانولا شناسایی شده اند، اما هیچ واریته ای تا کنون معرفی نشده است. اکثر واریته های زمستانه کلزا که در ایالات متحده اصلاح شده اند از گونه B.napus می باشند.
تولید کلزا در سطوح فراوان مطلوب می باشد. ایالت متحده هر ساله مقادیر چشمگیری محصول کلزا را وارد می کند، بنابراین بازار مناسبی برای روغن و کنجاله محسوب می شود. زیرا کلزا به راحتی با ابزار مورد استفاده برای دانه ریزها امکان پذیر می باشد.
هر دو نوع «کلزای» زمستانه و بهاره اصلاح شده مورد کشت قرار می گیرند. در شرایط مطلوب پتانسیل عملکرد تیپ زمستانه 20 تا 30 درصد بیشتر از تیپ بهاره است. در مناطقی که تیپ های زمستانه در پائیز و تیپ های بهاره در بهار کشت می شود، تیپ های زمستانه حدود یک ماه زودتر از تیپ بهاره گل می دهد، اما به علت گرمای تابستان فقط یک هفته زودتر برداشت می شود. اینحالت منجر به کاهش دوره پر شدن دانه شده و پتانسیل عملکرد تیپ بهاره کلزا را در مناطق سرد کاهش می دهد. واریته بهاره کلزا در کشت بهاره فشار مضاعفی را از جانب علف های هرز بهاره و حشرات مضر متحمل می کنند، به همین دلیل تولید و کشت تیپ های بهاره در اکثر نقاط توصیه نمی شود و در ایران بر جسب اقلیم های مختلف تیپ های بهاره و زمستانه جهت کشت پائیز توصیه می شوند.
انتخاب مزرعه و تناوب
کلزا در محدوده وسیعی از انواع خاک ها رشد می کند ولی بهترین رشد را در خاک هایی با بافت متوسط و زهکش مناسب دارد. مناسب ترین PH برای کلزا 6 تا 7 می باشد و در PH پائیت تر از 5/5 عملکرد به طور معنی داری کاهش می یابد. کلزا در شرایط ایستایی آب، سیلانی و زهکش ضعیف زمین نباید کشت شود.
هنگام انتخاب یک منطقه برای تولید کلزا توجه به تناوب زراعی منطقه بسیار مهم است. زراعت های متعددی هستند که بیماری های مشترک باکلزا دارند. جدول (1) لیست زراعت های عمده و فاصله زمانی بین تولیدات آنها با کشت کلزا را نشان می دهد. از موارد مهم دیکر که باید به آن توجه کرد علف های هرز و علف کش های مصرف شده در زراعت های قبلی مزرعهاست. جدول (2) لیست علف کش های مشترک و دوره انتظار آنها را قبل از کشت کلزا نشان می دهد. همیشه باید قبل از کشت کلزا یا هر محصول حساس دیگر به برچسب علف کش های مصرفی توجه کرد.
جدول 1- راهنمای انتخاب محصولات در تناوب با کلزا
انتخاب واریته
اکثر واریته های زمستانه کلزا که در دسترس هستند برای کشت در شرایط اروپا اصلاح شده اند. رقم های اندکی نیز در کانادا و شمال غرب اقیانوس آرام گزینش شده اند. تا سال 1997 واریته های معرفی شده برای ایالات متحده امیدوار کننده نبوده اند. به طور کلی باید از رقم هایی برای تولید تجارتی استفاده کرد که کاملاً در شرایط محلی آزمون شده باشند.
قدرت بقاء در زمستان از مهمترین عوامل معرفی یک واریته برای دشت های وسیع است. (شکل 1). یک واریته ابتدا باید در یک منطقه از نظر قدرت بقاء در زمستان آزمون و در صورت تأیید کشت شود. شرایط مؤثر بر قدرت بقاء در زمستان برای مناطق مختلف متفاوت است. گرچه ممکن است رقمی به دماهای پایین سازگار باشد ولی ممکن است همین رقم نسبت به نوسانات سریع دما تحملی نداشته باشد.
از سایر عوامل در انتخاب یک رقم می توان به عملکرد دانه، میزان روغن دانه، خوابیدگی، ریزش، زمان رسیدگی و مقاومت به آفت ها و بیماری ها اشاره نمود. با افزایش علاقه مندی در تولید کلزا، تعداد واریته های در دسترس افزایش خواهد یافت.
رشد و نمو گیاه
رشد و نمو کلزا را می توان به مراحل مشخصی تقسیم بندی نمود. (شکل 2). مدت زمان هر مرحله رشد تحت تاثیر دما، رطوبت، نور و مواد غذایی قرار میگیرد. کشاورزان با آگاهی از چگونگی رشد کلزا و عوامل موثر در آن می توانند مدیریت و تصمیم گیری مناسب را اتخاذ کنند.
شکل 1- اختلاف در بقای زمستانه واریته ها می تواند مشهود باشد.
قبل از سبز شدن (جوانه زنی)
در این مرحله دانه رطوبت جذب کرده، متورم شده و پوشش دانه جدا می شود. ریشه به طرف پایین رشد کرده و ریشه های مویین توسعه می یابند و منجر به رشد گیاهچه می شوند. هپوکوتیل به طرف بالا رشد کرده و لپه ها را به طرف بیرون خاک می برد.
شکل 2- جوانه زنی و ظهور برگ های لپه ای کلزا
گیاهچه
گیاهچه، چهار تا هشت روز بعد از کشت ظاهر و یک ساقه کوتاه را تشکیل می دهد. لپه ها در بالای هیپوکوتیل گسترش می یابند و به رنگ سبز در آمده و مواد غذایی را برای گیاه تأمین می کنند. ریشه ها همچنان به رشد خود ادامه می دهند. بر خلاف گندم که در مراحل اولیه نقطه رشد در خاک به وسیله کلئوپتیل محافظت می شود، نقطه رشد کلزا در بالای خاک بین دو لپه قرار دارد. این نقطه رشد، گیاهچه کلزا را در مقابل شرایط محیطی، نسبت به غلات حساس تر می کند.
شکل 3- گیاهچه دو برگی کلزا
روزت
اولین برگ حقیقی 4 تا 8 روز بعد از سبز شدن تشکیل می شود. برگ های بزرگتر و مسن تر در پایه و برگ های کوچک تر و جوان تر در مرکز ایجاد می شوند.ریشه های ثانویه که از انتهای ریشه رشد می کنند منجر به توسعه ریشه می شوند. طول ساقه تغییر نمی کند و قطر آن افزایش می یابد. توسعه سریع کانوپی برگ در افزایش محصول کلزا اهمیت بسزایی دارد. برگ ها بزرگتر و با تعداد بیشتر توانایی جذب نور آفتاب و مواد غذایی را برای رشد ریشه و توسعه طوقه افزایش می دهند. یک کانوپی کامل توانایی بیشتر برای رقابت با علف های هرز دارد، تبخیر و فرسایش را کاهش و ماده خشک بیشتری تولید می کند.
شکل 4- مرحله روزت کلزا
قدرت بقاء در زمستان به شدت تحت تأثیر میزان رشد در پائیز قرار می گیرد. برای افزایش قدرت بقاء در زمستان یک گیاه نیاز به طوقه بزرگ و سیستم ریشه گسترده برای ذخیره کربوهیدرات ها دارد که طی دوره خواب طولانی مواد غذایی را در اختیار گیاه قرار می دهد. زمانی که گیاه هفت یا هشت برگ واقعی دارد و ارتفاع کانوپی 25 سانتیمتر است، قدرتبقاء زمستانه آن حداکثر است.
در بوته های کوچک تر پتانسیل بقاء در زمستان کاهش می یابد. گیاهان بزرگ تر نیز نیاز رطوبتی بیشتری دارند و ممکن است تحت تأثیر تنش آبی از بین بروند، عوامل تنش زدایی دیگری نیز در طی پاییز منجر به کاهش قدرت بقاء در زمستان می شود.
خواب زمستانه و رشد مجدد در بهار
در طول دوره خواب رشد گیاه تغییر های ظاهری بسیاری ایجاد می شود. (شکل 3). این تغییر ها ناشی از کاهش دما و کوتاه شدن طول روز است. برگ ها اغلب تغییر رنگ داده، به رنگ بنفش در آمده در ارقام حساس به سرما از بافت های برگ یخ زده و خشک می شوند، اما تا زمانی که طوقه نمرده گیاه زنده است. در انتهای زمستان و اوایل بهار با افزایش دما و بلند شدن طول روز، رشد مجدد شروع می شود و از نقطه رشد گیاه برگ های جدید ظاهر می شوند.
ساقه دهی و غنچی دهی
تشکیل غنچه ها با افزایش دما و طول روز آغاز می شود. در مرکز بوته های در مرحله روزت، خوشه ای از غنچه های گل مشاهده می شود که با رشد سریع ساقه توسعه می یابند. برگ های متصل به ساقه اصلی باز می شوند و خوشه غنچه های گل با دراز شدن ساقه اصلی بزرگ می شوند. شاخه های فرعی از محل جوانه محور برخی برگ ها منشعب می شوند.
شکل 5- مرحله ساقه دهی و غنچه دهی کلزا
ساقه اصلی 30 تا 60 درصد حداکثر رشد را قبل از گلدهی دارد. حداکثر سطح برگ در شروع گلدهی می باشد که با از بین رفتن برگ های پایین به تدریج کاهش می یابد. برگ های بالایی مهم ترین نقاط فتوسنتزی برای تهیه مواد غذایی جهت رشد ساقه ها
شامل 26 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود مقاله کلزا
