دانلود مقاله نقوش و خطوط روی سکه های دوره ساسانی

اختصاصی از ژیکو دانلود مقاله نقوش و خطوط روی سکه های دوره ساسانی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

پیش گفتار
به استحضار می رسانم مطالب پیش رو تحت عنوان نقوش و خطوط روی سکه های دوره ساسانی می باشد. این مطالب شامل سه بخش: بخش اول تاریخچه سکه بخش دوم نگاهی گذرا به تاریخ ساسانیان و سکه های ساسانی و بخش سوم مقایسه جزئیات مربوط به حکاکیها تمثال ها سکه های عهد خسرو دوم تا یزدگرد سوم بخش چهارم و جمع بندی و نتیجه گیری می باشد.
امیدوارم در شناخت این علم گامی هر چند کوچک برداشته باشم و تلاش های این حقیر از ارزش اثر نکاهد و از هر گونه نقصان و ضعف درآن پیشاپیش عذرخواهی می نمایم. جا دارد در اینجا به عنوان شاگرد سپاسگذاری و قدردانی ویژه خود از استاد گرانقدرم دکتر بهرام زاده ابراز دارم. در پایان لازم می بینم از سرکار خانم شیرخدایی مسُول محترم کتابخانه موزه ملی ایران و دیگرهمکارانش نهایت تشکر و قدردانی را به عمل آورم.
مقدمه
سرزمین ایران عهد تمدن های با شکوهی بوده که آثار آن در حالی قرون متمادی با وجود آسیب های زمانه تجارت و آتش سوزی و بوالهوسی افراد جاهل هنوز پا برجا ایستاده و حکایت از عضمت گذشته و تاریخ و تمدن مردمان این سرزمین مینماید. از جمله آثار به جای مانده سکه ها می باشند که سکه ها ازمعتبرترین منابع تاریخی محسوب می شوند و نقوش وکتیبه های حک شده برآنها حاوی اطلاعات ارزشمندی است. سکه نمایانگر اوضاع سیاسی، هنری، اقتصادی و نگرش های مذهبی است و می توان بخش مهمی از شاخصه های فرهنگ و تمدن یک جامعه را از آنها دریافت کرد. در واقع یکی از شاخصه های مهم باستان شناسی علم سکه شناسی است و همه سکه ها نه تنها از لحاظ علمی مهمند و گویای بسیاری از حقایق زندگی بشری است بلکه شناخت آن و آگاهی به آن را منش های گوناگونی را می طلبد سکه ها در دوره ساسانیان تابلوی تمام نمای ایده ها و اندیشه های حکومت جهت انتقال و ارائه به مردم بوده است.
چکیده
با توجه به گستردگی علم سکه شناسی در این مطالب به بررسی سکه های دوره های ساسانیان اکتفا شده است. قبل از این بررسی ما ایتدا به شرح تاریخچه سکه پرداخته سپس نگاهی گذرا به تاریخ دوره ساسانیان داشته وحکاکی را در مورد سکه های دوره ساسانیان را مطرح نموده ام. برای بررسی سکه های دوره ساسانیان به ترتیب سلسله های پادشاهان، سکه های آنها را معرفی نموده و تصاویری ازاین سکه ها را گردآوری کرده ام. در قسمت های بعد به مقایسه جزئیات مربوط به حکاکی ها و تمثال های سکه های عهد خسرو دوم تا یزدگرد سوم پرداخته و در آخر به معرفی چند ضرابخانه و چگونگی آنها در شهرهای مختلف و جمع بندی و نتیجه گیری اکتفا شده است.

فصل اول
تاریخچه سکه

تاریخچه سکه
سکه شناسی نام جدیدی درادبیات ما می باشد و آن را از واژه لاتین Namismatic گرفته اند که سکه و تمام مسائل آن را دربرمی گیرد و علاوه برآن این اصطلاح به هر چیز کوچکی که بر روی آن کتیبه ای است و به نوعی مورد تبادل و تجارت مردم قرار می گیرد نیز اطلاق می شود.
علت وجودی سکه این است که تجارت اولین احتیاج بشری است مبادله به هر صورت که باشد منشاُیی از احتیاج دارد از گرفته تا مبادله کالا و اصول آن عبارت است از فروش بازار و خرید مایحتاج و برای تجارت معنای اخص کلمه مبادله کالا می باشد کالا به نواحی دور دست حمل یا صادر و از نواحی دور وارد شود بنابراین یافتن و کوبیدن و احداث راه به صورت کوتاهترین فاصله مورد لزوم پیدا کرد و موقیت جغرافیایی ( فا صله ) مورد مطالعه قرار گرفت و برای یاقتن راههای کوتاه لازم بود از جهت یابی و نشانه گذاری استفاده شود و علائم زمینی بروز کرد. جنگل و آسمان خورشید و ماه ستارگان صور فلکی به خدمت بشر درآیند و به این جهت علم به احوال زمین و جغرافیا و هیئت پایه گذاری شد. ارتباط تجاری انسان را با فضا آشنا و به فکر استفاده از فضا و در نتیجه بازاریابی نمود. بازار خرید مایحتاج و فروش مازاد به صورت مواد اولیه و مصنوعات محصولات ) و برای تصرف فضای جغرافیایی جنگ یعنی یگانه وسیله اثبات حقانیت شروع شده و برای پیروزی در جنگ ها اختلاف سطح مطالعه گردد. خلاصه اینکه فضای جغرافیایی اهمیت یافت و تصرف و نگهداری راهها، فاصله لازم شد و قوای نظامی پشتوانه اقتصاد گردد و جهت تسلط بر دیگران اختلاف سطح و تصرف گردید مانند ( گذرگاههای کوهستانی، ارتفاعات ) و علم جغرافیایی خصوصا از طرف تجار و جهانگردان تشویق گردید. آخرین وسیله و کاملترین آن بلکه برای تجارت و بعد ار احساس اشکالات تجارت پایاپای تهاتری جنس به جنس ) اختراع شد و در واقع می توان گفت تکامل یافت چون تجارت پایاپای دارای اشکالات عدیده بود که اجمالا شرح داده می شود.
1- تجارت پایاپای به سهولت ممکن نبود چون توازن قیمت ها و تعادل آنها با وزن اجناس مشکل بود.
2- جنس دو طرف متعامل مورد احتیاج هم نبوده و وجود متعامل ثالث و رابع لازم می شد.
3- حمل کالا به محل خرید مایحتاج ضروری و اغلب برای خرید یک جنس چند جنس دیگر بایستی دست به دست بگردد و در نتیجه یک عده اجبارا شغل پر دردسر تجارت قدیمی را که مواجه با عدم امنیت و وسایل حمل و نقل و غیره بوده ) پیشه ساختند.
4- سایر اشکالات از قبیل انقلاب اوزان و مقادیر که امروز هم وجود دارد و خشک سالی و قحطی و شیوع امراض و عدم امنیت و ...
بنابراین لازم آمد وسیله دیگری که مورد قبول همه باشد اختراع شود و وسایلی که به وجود آمد به طور خلاصه چنین است:
1- قطعات مختلف و بالاخره تخته وسیله تجارت شد ( چوب خط).
2- قطعات فلزات قیمتی مانند طلا و نقره که * انواع و وسایل تجارت نامبرده بالا و مطمئن تر و مداوم تر بود و همیشه مشتری داشت.
3- اسکناس چاو*و* چک و سفته پول قدیم دارای دو پشتوانه بود: الف) وزن خود سکه که همیشه معادل فلزهم وزن خود بعد از وضع سه درصد مخارج ضرابخانه ارزش داشت. ب) قدرت نظامی و سیاسی و اقتصادی سکه که اعتبار آن را تضمین می کرد. مانند سکه های امپراطوری هخامنشی که همیشه بین تمام تجار جهان آنروز جریان و اعتبار داشت. ج) بعداز انتشار چاو ( اسکناس فلزات قیمتی و احجار.
ویژگی سکه خوب
1- به طور کامل ضرب شده باشد.
2- آنچنان از بین نرفته باشد که شناختن آن را مشکل سازد. مخصوصا اسم صاحب یا محل ضرب و سال ضرب حتی الامکان مشخص باشد.
سوراخ یا آنچنان نداشته باشد که مانع شناختن سکه گردد.
سکه های جعلی
بعضی جاعلان آثار باستانی از روی سکه های قدیمی که قیمتی ترند سکه هایی را می سازند که در بعضی مواقع مورد شناخت انواع سکه می خورد.

فصل دوم
سکه های ساسانی

سکه های ساسانی
سکه ها در طول دوران ساسانی مخصوصا برروی سه فلز نقره، برنز و طلا ضرب شده است. و در موارد معدودی از سرب و یا مخلوط برنز و سرب در اصطلاح * نیز سکه هایی در دست است.
ترتیب اوزان: در درهم های ساسانی به دو صورت است. نخست سکه های درهم کوچک به وزن 55/3 گرم تا 88/3 ( یعنی حدود وزن متوسط سکه های نقره شاهان پارسی) که سکه های پاپک شاپور پاپکان و اردشیر اول ( در دوره شاهی پارس ) را شامل می شود و سپس سایر سکه های درهم ساسانی که وزن متوسط آنها از 10/4 گرم تا 30/4 گرم است. از سکه های نقره در اوزان نیم درهمی یک ششم درهم نیز ضرب می شده است.
سکه های یا برنزی وزن ثابتی نداشت و بیشتر در اندازه های چهار درهمی حدود 16 گرم و نیز اوزان کوچکتر از آن ضرب می گردید.
سکه های طلا که از زمان اردشیر اول رواج یافت، در اوایل دوره به وزن تقریبی 2/7 گرم ضرب می گردید و سپس در دوره های بعد به دلایل مختلفی وزن آن کاهش قابل توجه ای یافت.
در روی سکه های ساسانی تصویر شاهان با دیهیم های مخصوص و متنوع رو به سمت راست نقش شده است و در اطراف آن نام و یا القاب آنان * گردیده است. نقش آتشگاه در پشت سکه ها از ویژگی های سکه های ساسانی به حساب می آید که در واقع نمایی از محل برگزاری مراسم تاج گذاری شاهان ساسانی بوده است. به جز سکه های اردشیر اول و برخی سکه های نقره ی شاپور دوم، اردشیر دومپ، شاپور سوم و بهرام چهارم بر پشت سکه های شاهان ساسانی و در دو سوی آتشگاه تصویر تمام قد شاهنشاه و ایزدانی چون اهورامزدا، آناهیتا و میترا نیز نقش شده است.
این تصاویر بر پشت سکه ها تا زمان حکومت هرمز دوم به خوبی مشخص و قابل شناسایی است. و از آن زمان به بعد این پیکره ها به صورت کلیشه ای نقش می شده است. دربرخی از سکه ها بربالای آتش دان و در میان شعله های آتش ( یا هاله نور) تصویری از سر و شانه ایزدان و یا * شاهان ساسانی پیشین به چشم می خورد.

فصل سوم
بررسی سکه ها

بررسی سکه ها
سکه های اردشیر اول
از اردشیر اول سکه هایی در اوزان های مختلف شامل درهم، چهار درهم، نیم درهم و کوچکتر از آن بدست آمده است سکه های اردشیر اول غالبا از جنس نقره بوده و طلا، مس یا برنز نیز سکه ضرب می شده است. چهار درهم هایی از جنس پتن ( آلیاژسرب و برنز) از اردشیر اول به جا مانده که به نظر می رسد این سکه ها بر روی سکه های چهار درهمی های اواخر اشکانیان دوباره ضرب شده است. بنابراین برخی نمادها برروی سکه های ساسانی از زمان اردشیر اول آغاز شده و در دوره های بعدی نیز نمادهایی برآن افزوده گردید. مهمترین این نشانه ها شامل نماد * ایزدی یا نشانه شاهی نماد وجود جسمانی یا نشانه جانشین شاهی نماد هلال ماه و ستاره * همان نشانه ویژه فرمانروایی پارس» نماد سه نقطه که یادآور سه گوهز برهما * در آئین هندوان بوده است. * بر سکه های اردشیر اول نمادهای گوناگون دیگری چون حلقه روباندار ماه ستاره یا خورشید نقش گردونه سه پره یا نشانه گردباد نمادی بر کلاه شاهان * ( نشانه فتح * ) نقش شاهین یا عقاب « نشانه فتح انطاکیه » نقش کنگره دار (نماد اهورامزدا و... به چشم می خورد. سکه های اردشیر اول به 6 نوع اصلی تقسیم شده که برخی از آنها دارای تقسیم بندی های فرعی دیگری هستند.
1- سکه اردشیر و بابک پدر اردشیر (I)
2- سکه اردشیر با تاج پارتی و تاج مهرداد دوم اشکانی (I I)
3- سکه اردشیر با تاج تلفیقی پارتی و تاج کنکره دار(III )
4- سکه اردشیر با تاج کنکره دار(IV )
5- سکه اردشیر با تاج کره نوین و کلاه چسبیده به سر(IIV )
6- سکه اردشیر با سربند و موهای دسته شده بالای همانند نقش برجسته اردشیر درتنگ آب فیروزآباد سکه با نقش نیم رخ اردشیر (VII )
خطوط: نوشتار بر روی سکه اردشیر با تاج نخست ( I ) ( تصویر از روبرو اینچنین است).
Bagi artakhshatr malka
« خدایگان اردشیر شاه »
و بر پشت آن Bareh bagipupaki malka
« پسر خدایگان پاپک شاه» نوشته شده است.
بر روی سکه های اردشیر با کلاه پارتی (II) به پهلوی چنین نوشته شده است.
مزدا پرست خدایگان اردشیر شاه ایران
Mazdayasa bagi artaphshati malka airan
*
Mazdayasn bagi artouthshatra malkan airan
مزداپرست خدایگان اردشیر شاهنشاه ایران.
بر روی برخی از سکه های اردشیر به صورت کامل چنین نوشته شده است.
Mazdayasn bagi artouthshatr malkan maka airant mino – chitrimin yazdan
بر پشت سکه های اردشیر به پهلوی نام آتشگاه اردشیر به نشانه سرآغاز تاریخ گذاری * شده است.
به معنای آتش اردشیر Norazi artarhshtr
این نوشته نشانه نوشتار* آتش شاهی می نماید آتش شاهی اشاره به جایگاه * است که مراسم تاج گذاری شاهنشاه در آن برگذار می گردید و به نام شاهنشاه ساسانی نامیده می شده است.
ظاهرا * سالهای حکومت شاهان ساسانی از زمان بنیادین آتشگاه ها محاسبه این نوشتار درون ظرف آتش دان بزرگ با شعله های انبوه قابل مشاهده است. شعله های آتش بر روی پاچه اصلی و ستونی بلند زبانه می کشد و پاچه های جانبی آتش دان بر دو طرف به شکل دست های شیر بر روی دو سر قرار گرفته است. بر سکه های مشترک اردشیر اول شاپور اول (VII) که به نشانه واگذاری قدرت از پدر به پسر ضرب شده چنین نوشته شده است.
Shapuhri malka airan miuo chitri /min yazdan/
شاپور شاه ایران که چهر/ از ایزدان دارد/
سکه های شاپور اول
بر روی سکه های شاپور اول نیزنمادهای ماه و ستاره با حلقه روباندار و دربرخی سکه ها تاج با سر شاهین نقش شده است. در روی سکه های شاپور چهره شاه را با تاج های متفاوت می بینیم. سکه های شاپور را بر اساس تنوع در شکل دیهیم می توان به دو گروه اصلی تقسیم نمود.
1- سکه های با تاج کنگره دار حجاب بزرگ در بالای آن
2- سکه های با تاج به شکل سر و گردن شاهین
سکه های نوع نخست (I) خود به چهار و به عبارتی پنج تیپ فرعی تقسیم می شوند.
تغییرات در بعضی از این تاج ها بسیار ناچیز بوده و در مواردی تنها تعداد گردن بند شاه موجب تمایز سکه می گردد. در اطراف نقش چهره بر گرداگرد سکه به پهلوی شاه را اینگونه معرفی نموده است.
Mazdayasn bagi shapuhri malkan airan mino chitri min yazdan.
در پشت سکه های شاپور مراسم تاج گذاری درکنار آتش به تصویر در آمده است و در دو طرف آتش در کنار پیکره های ایستاده سمت راست پیکره اهدا کننده حلقه قدرت نام مالک آتش به عنوان گاهشماری به پهلوی نوشته شده است.
نورازی شپوهری به معنای آتش شاپور Narizi shapuhri
نقش طرح تاج در سکه های شاپور متفاوت است .در سکه های ستاره تاج شاپور به صورت ویژه ای طراحی شده است. این تاج بدون شک کلاه خود * شاپور بوده که مشابه آن در سنگ نگاره « تنگ آب» فیروز آباد تصویر شده است.
از شاپور اول سکه های نقره با عیار پایین بسیاری بدست آمده است که با توجه به شواهد بدست آمده به نظر می رسد همان سکه هایی باشد که به عنوان خراج از دولت روم دریافت شده سپس بر روی آنها مجددا سکه های شاپور نقش می شده است از این گونه سکه ها نمونه ای مشاهده گردیده که به دلیل ضرب ناقص، تصویر بخشی از سکه رومی در حاشیه متن سکه شاپور قابل مشاهده و تشخیص بود. تصویر سکه ای * از قباد اول ساسانی که بر روی سکه ای رومی دوباره ضرب شده است در دست بود که در قسمت مربوط به دوره حکومت قباد ارائه می گردد.
سکه های هرمزد اول
سکه هایی که هرمزد در روزهای پیش از تاج گذاری رسمی در ارمنستان ضرب کرد، سکه های یک درهمی بود که بر روی شانه هرمزد نماد شاهی نقش شده و نوشتار آن به صورت ویژه چنین است..
مزدا پرست خدایگان اهورمزد بزرگ شاه ارمنستان
بر روی سکه های پس از تاج گذاری رسمی که در برخی از آنها نماد جانشینی بر شانه شاه نقش شده است چنین نوشته شده است:
مزدا پرست خدایگان اهورمزد شاهنشاه ایران و ایزدان که چهر از ایزدان دارد.
Mazdayasn bagi auhrmazdii malkan airan va airan mino chitriMinyazdan.
در پشت سکه سمت راست آتش دان تصویر ایزد مهر میترا با شعاعهای نورانی برگرد سر و حلقه شهریاری در دست در حال اهدا به شاه دیده می شود. و در سمت چپ آتش دان تصویر شاه با دیهیم شاهی به چشم می خورد. در نمونه ای دیگر تصویر ایزد با * آناهیتا و شاه بر پشت سکه نقش شده است شاخه « برسم » ویا ابزاری در دست دارند بر پشت برخی سکه ها تصویر اهورامزدا و برخی دیگر پیکره اردشیر اول در کنار آتشگاه به تصویر در آمده است. نوشتار بر پشت سکه ها چنین است.
نورازی اوهرمزدی Nara zi auhrmazdri به معنای آتش اهورامزدا
سکه های بهرام اول
در سکه های بهرام اول نیز نماد حلقه قدرت و حلقه روباندار به چشم می خورد و تاج شاه گویی * با شعاع خورشید گون همانند تاج ایزدمهر است. نوشتار برروی سکه:
Chitrimin – anranmino – mazdaya bagi varahrab varahran malkan malka airanv yazdom.
مزداپرست خدایگان بهرام شاهنشاه ایران وایزدان که چهر از ایزدان دارد.
نوشتار در پشت سکه:
نورازی ورهران Narazi varahran به معنای آتش بهرام
بر پشت سکه های بهرام اول، در دو سوی آتش دان تصاویر اهورا مزدا و شاهنشاه با تاج شاپور اول و در نمونه ای دیگر با تاج بهرام اول دیده می شود. بر پشت دسته دیگر از سکه ها تصویر میترا به جای پیکره اهورا مزد نقش شده است. گوناگونی نقش ها در پشت سکه های بهرام اول تنها به جهت مشروع جلوه دادن پادشاه و جانشینی شاپور اول بوده است. با نفوذ روز افزون موبد موبدان کرتیر در دربار ساسانیان پس از مرگ بهرام اول بهرام دوم به پادشاهی رسید * همچنان از سریر قدرت دور ماند.
سکه های بهرام دوم
سکه های بهرام دوم دارای گوناگونی بسیاری است که براساس تغییرات نقوش در رو و پشت سکه از همدیگر باز شناخته می شوند. تاج بالدا ( بال شاهین یا * ) به جهت یاری جستن از ایزد بهرام بر تارک شاه جای گرفته است. به تصویر کشیدن نقش چهره ملکه و وایعهد بر سکه های بهرام دوم به تقلید از سکه های رومی صورت پذیرفته است.
از بهرام دوم سکه هایی با نقش چهره شاه به تنهایی و نقش چهره شاه و ملکه، چهره شاه و ولیعهد و نیز شاه در کنار ملکه که چهره ولیعهد در برابر ان نقش شده است به تعداد یافت شده است.
طبقه بندی سکه ها چنین است:
- سکه با تصویر بهرام دوم به تنهایی
- سکه با تصویر بهرام دوم و چهره ملکه در کنار هم
- سکه با چهره بهرام دوم ملکه و ولیعهد
نوشتار روی سکه های بهرام دوم همانند سکه های بهرام اول است.
Mazda bagi varahram malkan malka airan va aniroun min – chitri min yazdan.
مزدا پرست خدایگان بهرام شاهنشاه ایران و ایزدان که چهر از ایزدان دارد.
بر روی برخی سکه ها با نقش بهرام دوم و همسرش، واژه شهپوهر* به معنای شاپور * بانوی بانوان یا ملکه ملکه ها در کنار سایر القاب آمده است و یا بر سکه ای طلا از بهرام دوم سکه * چنین نوشته شده است:
***
نوشتار بر پشت سکه های مختلف بهرام دوم به شرح زیر می باشد:
نوراورهران Nuravarhouran
آتوری ورهوران Aturi varharan
نورازی ورهران Nurazi varharan
آتوری زی ورهران Atur zi varahran در پشت برخی از سکه های بهرام دوم تصویر همسر شاه در کنار سمت راست آتش دان نقش شده است.
در این دسته از سکه ها که از گروه سکه های سه رخ بهرام دوم محسوب می شوند حلقه ای روباندار نشان شاهی در دست ملکه در حال اهدا به شاه دیده می شود.

سکه ای * از بهرام سوم
تصویر شاه بر روی سکه مانند سکه های ساسانی رو به راست نقش شده است. و تاج شاه شباهت زیادی از تاج موجود بر سکه های سیمین و مدال منصوب به بهرام سوم دارد. موهای جمع شده شاه تاج با خطوط عمودی و ریش کوتاه در این سکه، همانند مدال و سکه های سیمین منصوب به بهرام سوم است. مهمتر از همه نقش ایجاد شده بر پشت این سکه و علت آن است.
در پشت این سکه نقش پیکره مردی سوار بر اسب می باشد که رو به راست ایستاده و حلقه ای را در دست راست خود گرفته است. این نقش همانند نگاره های تاج بخشی بجا مانده از دوره ساسانیان بوده که در آن مظهر اهورا مزدا و یا موبد موبدان سوار بر اسب و یا پیاده حلقه قدرت را به پادشاه اهدا می نموده است. در این سکه نقش پیکره اسب همانند پیکره های تاج بخشی بهرام دوم، اردشیر اول و... طراحی شده است. بر سمت راست سکه، در پشت پیکره اسب با خط پهلوی خلاصه ای از نام بهرام به صورت * گردیده است. به هر حال اگر قرائت نوشتار بر پشت این سکه ها را خلاصه ای از نام ورهران بدانیم و تشابه ظاهری نقش چهره شاه را در این سکه و سکه های سیمین و مدال منسوب به بهرام سوم را در نظر بگیریم نتیجه این خواهد بود که بهرام سوم در دوره ای که از سلطنت کنار گذاشته شده بود و نیز در بخش هایی از ایران به ضرب سکه پرداخته است.
تنها علت ضرب چنین سکه ای این می تواند باشد که بهرام سوم از سکه به عنوان یک برگ تبلیغی اعتراضی استفاده نموده و در این گیرودار بابه تصویر درآوردن نقش موبد موبدان که در آن زمان کرتیر بوده است با حلقه قدرت خویشتن را برگزیده ایزدان وشایسته سلطنت دانسته است و خواسته تا حقانیت شاهی خویش را در برابر * ثابت نماید.
سکه های *
سکه های * به علل مختلف دارای گوناگونی در نقش بوده که از جمله این علل می توان ضرب سکه در زمان حکومتش در ارمنستان را نام برد که همزمان با سلطنت بهرام دوم و سوم ضرب گردیده است. او کونین این سکه ها را معرفی نموده و معتقد به اصیل بودن آنها است. اما کوپل این قبیل سکه ها را سکه های ضرب جدید می داند.
در برخی از این سکه همانند سکه بهرام دوم در مقابله با سیاست بهرام دوم، تصویر خود و ملکه را در کنار هم نقش کرده است. در این سکه ها * خود را *** و دربرخی دیگر *** معرفی می کند.
نوشتار بر روی سکه های زمان شاهنشاهی ** :
مزداپرست خدایگان * شاهنشاه ایران و ایزدان که چهر از ایزدان دارد.
Mazdayasn bagi narsehi malkan malka airan va aniroun min – chitri min yazdan.
بر پشت سکه های درون ظرف نقش آتش گاه و * مراسم تاج گیری، نوشتار آتش * و یا آتش شاهی نوشته شده است. نقش نمادهای شاهی و جانشینی در پشت سکه های * نشان دهنده نگرانی * در اثبات حقانیت پادشاهی خویش در برابر بهرام سوم است. در حالی که این نمادها بر روی سکه های بهرام سوم مشهود نیست و تنها بر روی سکه مسی این پادشاه آن هم بعد از شکست خوردن از * قابل بررسی است.
آتش نرسی Narazi narsehi **از سکه ها شاهی Malki است.
سکه های هرمزد دوم
نوشتار بر روی سکه هرمزد دوم همانند سکه های هرمز اول بوده و در پشت سکه نوشتار زیر به چشم می خورد.
Nuria zi auhirmaazdi
و در برخی از سکه های دیگر
Aturzi auhrmazdi
آتوری زی اوهرمزدی به معنای آتش هرمزد
واژه های دیگری با معانی مختلف بر بعضی از سکه های این شاه دیده شده است از جمله:
- به معنای Afdi
- -به معنای اعتماد و توکل Mapsth – apst
- به معنای مهر ایزد میترا Mitr
- به معنای پیروز Piroch
- به معنای سالار و فرمانده Radif
- به معنای Varid
- به معنای خدایگان و واژه های متعدد دیگر Dhia
در این سکه ها نقش تاج بالدار، در واقع بال شاهین به نشانه ایزد بهرام بر تارک شاه مشاهده و در پشت سکه ها در داخل آتش الهه مهر و * ایزد بهرام به تصویر درآمده است.
سکه های شاپور دوم
نوشتار بر روی تعداد کمی از سکه های شاپور به طور کامل او را به عنوان شاه ایران و غیرایران از نژاد ایزدان معرفی می کند. ( الف ) و در سایر سکه ها از او تنها به عنوان شاه ایران و یا شاه ایران و غیر ایران (ب) یاد می کند.
****
خدایگان شاپور شاهنشاه ایران و غیر ایرانیان که چهر از ایزدان دارد.
Mazdayasn bagi shapuhri malkan malka airan minochitri min yazdan.
در برخی از سکه های شاپور نوشتار متن سکه تغییر کرده و همانند بخشی از نوشتار سنگ نوشته ** به صورت زیر امده است.
*** شهپوهری زی ** ایران *** من یزدان .
Mazdayasn dhia shapuhri zi malkan malka airan minochitri minyazdan. سایر نوشته ها روی سکه شاپور دوم شامل موارد زیر است.
- ** شهپوهری ملکان ملک ایران و ایزدان من
- ** شهپوهری ملکان ملک ایران
- ** شهپوهری ملکان ملک
- ** شهپوهری ملک زی
- شهپوهری
- شهپوهری ملکان ملک ایران
- شهپوهری ملکان
- ملکان ملک خرد ملکان ملک. شهپوهری و یا همین نوشته به شکل وارونه آن ** شهپوهری زی ملکان ملک ایران ** شهپوهری زی بر پشت دسته ای از سکه های شاپور دوم نقش آتش دان همانند سکه های اردشیر اول به تنهایی به تصویر در آمده است. در برخی دیگر مراسم تاج بخشی در کنار آتشدانی بلند بارا شعله های افروخته نقش شده و در نمونه هایی تصویر شاه و یا ایزد مورد علاقه شاه، در آتش (هاله نور) بربالای آتش دان به چشم می خورد.
نوشتار بر پشت سکه های شاپور دوم معمولا به صورت نورازی شهپوهری بوده و در مواردی واژه آتوریا آتوری نیز به جای نورا بکار رفته است. بر روی ستون آتش دان در برخی موارد واژه راست به معنای دادگر نوشته شده است.
طرح پشت و روی سکه های شاپور دوم به بیش از چهار نوع تقسیم بندی می شود و عمده تفاوت طرح روی سکه ها با یکدیگر، شکل دیهیم شاهی شاپور است. از شاپور دوم سکه های بسیاری از جنس طلا، نقره، برنز و مس و آلیاژی از سرب در اندازه های مختلف به دست آمده است.
بر پشت و روی برخی از سکه های شاپور دوم علامت ضرابخانه شهرهای مختلف مانند هرات، مرو، سکستان، گرگان، همدان، اسپانوار، یزد، سپاهان، شیراز احتمالا آمد و... دیده می شود.
** در ادبیات کلاسیک در مورد کلاه شاپور دوم در طول محاصره آمد. Amid از ساخته ای زرین و جواهر نشان به شکل سر یک قوچ نام می برد و تاکید دارد که این ساخته به جای یک نیم تاج بر سر گذاشته شده است. از این تاج شاپور سکه ای گزارش شده است که متاُسفانه تصویری از آن در دسترس نبود.
سکه های اردشیر دوم
نوشتار برروی سکه های اردشیر دوم به صورت خلاصه تری نوشته شده است.
Mazdayasn bagi atrakhshatr malkan malka airan va aniron مزدا پرست خدایگان اردشیر شاهنشاه ایران و ایزدان.
در برخی دیگر: Bagi atrakhshatr malkan malka برخی از *** ملکان ملک . خدایگان اردشیر شاهنشاه
سکه های شاپور سوم
به طور کلی بیشتر تصاویر به کار رفته بر روی سکه های شاپور سوم نقش چهره پادشاه بر روی سکه و نقش آتش دان به اشکال مختلف برپشت سکه ها دیده می شود.
نوشتار در سکه های شاپور سوم به شکل های مختلف زیر دیده می شود. Mazdayasn bagi shapuhri malkan malka airan va aniron
مزدا پرست خدایگان شاپور شاهنشاه ایران و ایزدان.
شاپور شاهنشاه Shapuhri malkan malka
شاپور شاه malka Shapuhri zi
شاپور در سکه هایش خود را با القاب و عناوین مختلفی چون دادگر Rast پسر شاپور Shapuhr معرفی می نماید و در معرفی مبداُ آتش به جای واژه Nura معادل آن واژه َAtur را به کار گرفته است.
برخی سکه های شاپور سوم دارای نام ضرابخانه هستند. بر روی ستون آتشگاه سکه شماره 14 نام ضرابخانه با حرف مشخص شده است.
سکه های بهرام چهارم
سکه هایی از بهرام چهارم در دست است که در پشت آن مراسم تاج بخشی یزدگرد اول در کنار آتشگاه نقش گردیده و در دو سوی آن به پهلوی نوشتار « آتش یزدگرد» ** گردیده است.نوشتار سکه های بهرام چهارم چنین است.
Mazdayasn bagi varuhram zi malkan malka
مزداپرست خدایگان بهرام شاهنشاه
Mazdayasn varuhram zi malka
مزداپرست بهرام شاه
Bagi varuhram malka
خدایگان بهرام شاه
از این به بعد واژگان ایران و ایزدان از روی سکه ها حذف گردیده تنها در مواردی * ایران بر روی برخی از سکه های ساسانی دیده می شود. نقش چهره شاه با تاج بالدار ( به نشانه حمایت ایزد بهرام ) از ویژگی های این سکه ها است. برپشت برخی از این سکه ها در میان آتش نقش ایزد بهرام به تصویر درآمده و نیز نوشتار متعددی چون بهرام و بهرام دادگر ** شده است. پشت برخی سکه های بهرام همانند سکه های اردشیر اول،
آتشدانی بزرگ به تنهایی تصویر شده است.
تکنیک ضرب نام ضرابخانه بر روی سکه در زمان بهرام چهارم اهمیتی ویژه یافت. بر پشت برخی از سکه های بهرام چهارم علامت ضرابخانه شهرهای مختلف از جمله هرات، روزن، بلخ، اهورمزد اردشیر. (اهواز) آتور پاتکان، استخر، اسپانوار و ... دیده می شود.
سکه های یزدگرد اول
سکه های یزدگرد اول از کیفیت بهتری نسبت به سکه های پادشاهان دورهُ میانه ساسانی برخوردار است. تاج یزدگرد در عین سادگی و زیبایی، ابهت خاصی را به بیننده القا می کند.
در پیشانی دیهیم شاهی نقش هلال ماه خودنمایی می کند واژه « رامشتری » به معنای «آرامش بخشنده کشور» بر روی سکه های او موُید دوره ای آرام و به دور از جنگ های خانمان سوز در آن زمان بوده است. نوشتار بر روی سکه به پهلوی چنین است:
Mazdayasn bagi ramshatri yazdkarti malkan malka airan
مزدیسن بگی رامشتری یزدکرتی ملکان ملکا آیران
واژه در موارد معدودی بر سکه های یزدگرد آمده است در بیشتر سکه ها متن زیر * گردیده است.
مزدیسن بگی رامشتری یزدکرتی ملکان ملکا
Mazdayasn bagi ramshatri yazdkarti malkan malka
به معنی: مزداپرست خدایگان یزدگرد شاهان شاه
بر روی برخی از سکه های یزدگرد به پهلوی چنین نوشته شده است.
Mazdayasn bagi ramshatri yazdkarti malkan malka airan va aniron
مزداپرست خدایگان یزدگرد شاهنشاه ایران و ایزدان
در پشت سکه ها نیز در مواردی به جای Atur واژهُ Atadh نوشته شده است.
واژه آتش در پشت برخی از سکه های یزدگرد در بالای شعله های فروزان آتش نوشته شده است. نوشتار پشت سکه های یزدگرد دارای تنوع بوده و به صورت های زیر گزارش شده است.
راست آتورای یزدکرتی، یزدکرتی ملکا، ملکان ملکا، یزدکرتی ملکا، رامشتری، یزدکرت و در موارد معدودی در هران، آتش، آتشی، آتوردر هران، در هران یزدکرتی و ...
نام و نشانه ضرابخانه ها در جاهای مختلف پشت سکه ها در برخی موارد روی سکه * گردیده است. سکه شماره52 از نمونه سکه هایی است که در یک روی آن چهره یزدگرد اول نقش شده و بر روی دیگر تصویر بهرام شاهنشاه را دیهیمی همانند شاخ قوچ نقش گردیده است.
سکه های شماره 53 و 54 نیز متعلق به بهرام کوشا شاه است که در شرق ایران ساسانی و یا درمنطقه و قلمرو شاهان کوشانی ضرب شده است.
سکه های بهرام پنجم
نوشتار بر روی سکه های بهرام پنجم به چهار نوع تقسیم می شود:
- - مزداپرست خدایگان ، رامشتر، بهرام شاهنشاه
Mazdayasn bagi ramshatri varahram malkan malka
- - مزداپرست خدایگان ، راlشتر، بهرام شاه
Mazdayasn bagi ramshatri varahram malka
در یک نمونه از سکه ها خود را بهرام شاهنشاه نیک کردار معرفی می نماید
Varahram malkan malka zi karp kartai
در برخی از سکه ها نیز تنها نام بهرام شاه آمده است.
Varahram malka
در پشت سکه ها نقش چهره بهرام (ایزد بهرام) در داخل آتشدان تصویر شده است و در برخی از سکه ها نشان ضرابخانه ها نیز * شده است. علاوه بر نام ضرابخانه در پشت سکه ها نام بهرام به صورت ورهران نوشته شده است.
سکه های یزدگرد دوم
بر روی سکه های یزدگرد دوم به پهلوی چنین شده است:
Mazdayasn kadi yazdkarti malk
مزداپرست بزرگ یزدگردشاه
بر روی برخی دیگر
مزداپرست خدایگان، بزرگ، یزدگردشاهنشاه
بر روی یک نمونه ازسکه های یزد گرد، همانند برخی از سکه های شاپور دوم و کتیبه های دوره میانه چنین نوشته شده است.
مزدیسن اولهیا کدی یزدگرتی Mazdayasn olhia kadi yazdkarti
به معنای مزداپرست خدایگان، بزرگ، یزدگرد.
برپشنت سکه یزدگرد دوم نوشتارهای Yazdkarti hanaki به معنای پرستنده یزدگرد نوشته شده است و در برخی دیگر واژه آتش * گردیده است. نام ضرابخانه های متعددی بر پشت برخی از سکه های یزدگرد دیده می شود.
سکه های هرمز سوم
هرمز سوم در مدت کوتاه سلطنتش با نام خود سکه ضرب نمود و تنها سکه معرفی شده از او ضرب ایرانشهر شاپور است که بر روی آن نام هرمز به صورت * به معنای هرمز دلیر به پهلوی نوشته شده است.
طرح کلی پشت سکه هرمز سوم شبیه سکه های بهرام است. نوشتار در پشت این سکه در یک سو نام هرمز به شکل خلاصه و در دو سوی دیگر نام ضرابخانه ایران است.
به عقیده آقای ولوی نوشتار در سمت چپ، تاریخ ضرب سکه بوده معرف سال نخست از حکومت هرمز است.
سکه های پیروز
از پیروز با توجه به حوادث تاریخی رویدادهای طبیعی و ویژگی های زمانی، چهار نوع سکه، تاج های متعدد دیده شده است. در واقع بعد از هر شکست و یا پیروزی به دلایل اعتقادی طرح تاج پادشاهان تغییر می کرد.
شاه که تحت حمایت بود نمی توانست شکست بخورد، به عبارتی مانع از شکست شاهی شد و همیشه در کنار شاه ( نماینده خدا/ خدایگان) بود. تنها زمانی از او دوری شد که شاه دچار اشتباه شد هر گناهی یا دروغی و نقص پیمایی را مرتکب شود.
در مواقعی که شاه در جنگی شکست می خورد توجیه منطقی ادامه سلطنت شاهان، تغییر تاج یا * بود. بر روی سکه های پیروز عموما به پهلوی چنین نوشته شده است.
pirachi Mazdayasn kadi
مزدیسن کدی پیروسی به معنی مزداپرست بزرگ پیروز.
برپشت سکه ها نیز علاوه بر نام مختصر ضرابخانه ها، نام شاه با حرف نخست نام شاه یعنی حرف «پ» نیز به صورت وارونه * شده است از* حکومت و تاریخگذاری بر سکه ها خبری نیست.
1- در سکه های نخست، پیروز را با تاجی شبیه تاج یزدگرد اول می بینیم این سکه ها ضرب ضرابخانه های معدودی بوده و به احتمال متعلق به سال نخست حکومت پیروز است.
2- در سکه های نوع دوم، طرح تاج شاه تغییر کرده و بر پشت سکه ها تاریخ ضرب سکه * شده است. برخی از این دسته مسکوکات دارای تاریخ ضرب سکه نیستند و به جای آن نام پیروز نوشته شده است.
3- در سکه های نوع سوم نقش بال شاهین بر روی تاج شاه تصویر شده است. تاریخگذاری نیز در پشت سکه ها متوقف گردیده است.
سکه های بلاش
سکه های بلاش در طرح تاج قابل شناسایی است که البته تفاوت چندانی با هم ندارد. اختلاف در نقش پشت سکه های بلاش نیز تنها در نرم افزار ایزدان با ملازمین آتشگاه است که برخی از سکه ها نرم افزار ترسیم شده و در برخی دیگر بدون آن نقش گردیده است.
نوشتار در سکه های اواخر دوره ساسانی، از زمان بلاش به صورت بسیار خلاصه * می گردید و در برخی موارد تنها نام شاه نوشته شد. نقش شعله آتش بر روی شانه شاه، نمادی از دینداری پادشاه بوده و پادشاه را در کنف حمایت ایزد بهرام نشان می دهد. در پشت سکه نیز تصویر نمادین ایزد بهرام در شعله های آتش بیانگر این باور است تمامی نقوش روی سکه در داخل دو حلقه هاله نورانی قرار داده شده است.
نوشتار بر روی سکه های بلاش چنین است:
Hukad Ralkashi به معنای ولاش نوش اقبال و به عبارتی دیگر« شاه خوب بلاش»
بر پشت این سکه ها چهره ایزد بهرام در میان آتشدان نقش شده و همانند سکه های پیروز در دو سوی بالای آتش دان هلال ماه و ستاره به تصویر درآمده است. در این سکه ها نشانی از تاریخ از نقش آتشگاه دیده نمی شود. نوشتار در پشت سکه ها علاوه بر نام خلاصه شده ضرابخانه، نام پادشاه به صورت های * را شامل می شود.
سکه های جاماسب
از جاماسب یا زاماسب نیز سکه هایی با نقش چهره شاه و ولیعهد به دست آمده که بر روی سکه و پشت سر شاه تنها نام شاه به صورت Zamasp ( ضرب ضرابخانه) نوشته شده و در پشت سکه نیز در کنار آتش سالهای ضرب و محل ضرب * گردیده است. تاریخ در سکه های جاماسپ بیانگر سه سال عددی حکومت این شاه است. سکه های متعددی از جاماسپ در ضرابخانه های مختلف ایران ضرب شده است.

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله  61  صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید