ردیف : کلمات یا کلماتی است که بعد از قافیه در پایان مصراع ها و ابیات می آیند و عیناً از نظر لفظ و معنی یکسان می باشند .
مثال :برق با شوقم شـراری بیش نیـست شعله ، طفل نی سـواری بیش نیست
آرزوهــای دو عــالــم دستــگـاه از کــف خـاکـم غبـاری بیش نیست
تذکّر : بیت اوّل این شعر مصرّع و دو بیت با هم مقفّی هستند .
یاد آوری : اگر دو کلمه پایان مصراع ها یا ابیات در تلفظ یکسان امّا در معنی متفاوت باشند ، ردیف به حساب نمی آیند بلکه قافیه هستند .
مثال :خــرامـان بشـــد ســـوی آب روان چنـان چـون شـده ، بـاز جـوید روان
توضیح : دو کلمه « روان» بیت بالا قافیه اند زیرا کلمه « روان » در مصراع اول به معنی روح و جان آمده است .
نکته (1) : بیت یا شعری که دارای ردیف باشد ، مردّف نامیده می شود .
نکته (2) : آوردن ردیف در شعر اجباری نیست امّا اگر شاعر بخواهد از ردیف استفاده کند بلافاصله آن را بعد از قافیه می آورد .
نکته (3) : آوردن قافیه در شعر سنتی اجباری است ولی در شعر نو (نیمایی) جایگاه خاصی ندارد .
وزن شعر فارسی : آهنگی که ازشنیدن مصراع های یک شعر در گوش ، احساس می شود وزن نام دارد .
تخلّص : نام شعری شاعر است که در ابیات پایانی شعر خود می آورد .
نکته : تخلّص بیشتر در قالب شعری غزل و قصیده کاربرد دارد .
مثال (1) : درشمار ار چه نیاورد کـسی حافظ را شکر کان محنت بی حد وشمار آخرشد
مثال (2) :امـروز رو نکـرد به در گاه حق سنـا فـردا به سـوی در گـه او با چه رو رود ؟
« قالب های شعر فارسی »تعریف قالب
تعریف قالب : قالب شکلی است که قافیه ، به شعر می بخشد و تفاوت قالب ها با یکدیگر بسته به چگونگی قرار گرفتن قافیه آنهاست . ( در واقع نحوه بکارگیری قافیه تعیین کننده قالب شعر است ).
نکته : چنانچه نحوه ی بکار بگیری قافیه در بعضی از قالب های شعر فارسی مانند قصیده با غزل و رباعی با دو بیتی یکسان باشد می توان به کمک تعداد ابیات ، محتوا و وزن شعر ، نوع قالب آن را مشخص کرد .
قالب های شعر فارسی عبارتنداز : قصیده ، غزل ، قطعه ، مثنوی ، رباعی ، دوبیتی، چهار پاره ، ترجیع بند ، ترکیب بند ، مسمّط ، مستزاد ، شعر فرد ( تک بیت ) و شعر نیمایی .
قصیــــــــــــــــده
قصیده : شعری است بر یک وزن و و یک قافیه که مصراع اوّل بیت نخست ، با همه ی مصراع های دوم ابیات دیگر هم قافیه باشد .
نمونه قصیده :
دلا تا کی در این دنیا فریب این و آن بینی* / یکی زین چاه ظلمانی برون شو تا جهان بینی*
جهانی کاندرو هردل که یابی ، پادشا یابی / جهانی کاندرو هرجان که بینی شادمان بینی*
نه بر اوج هوا او را عقابی دل شکر یابی / نه اندر قعر بحر او را نهنگی جان ستان بینی *
مشخصات قصیده :
1- تعداد ابیات آن از پانزده بیت بیشتر است
2- درون مایه و محتوای آن موضوعاتی چون مدح ، حکمت ، عرفان ، وصف ، پند و اندرز ، جشن ، شکر ، شکایت و مسایل اجتماعی می باشد
3- بیت اوّل قصیده را که مصرع است « مطلع »و به بیت آخر آن « مقطع » می گویند .
4- قصیده اوّلین قالب شعر فارسی است که به تقلید از شعر عربی از نیمه ی قرن سوم پدید آمد
5- داشتن وحدت موضوع ( یعنی ابیات قصیده باید مربوط به یک مفهوم و موضوع باشد . )
شامل 49 اسلاید powerpoint