تاریخچه¬ی گیاهان دارویی
انسان از همان نخستِِین روزهای ان زندگی خویش توانست از منابع دارویی بعضی از گیاهان که در پیرامون اویافت می شدند،بهره گیردحیوانات نیز،به ویژه درمحیط طبیعی خویش،درجستجوی گیاهانی برمی آیندتادردهای خود را باآن ها تکسین بخشند.همیشه موجودات زنده ی تکامل یافته درجستجوی گیاهانی بودهاندکه جاره ای از بی نظمی های ارگانیسم خود را به وسیلهءآن ها بر طرف نمایند. این جستجو خیلی زود به صورت مدونی درآمدوحرفهءافراد خاصی شد.درمصرقدیم،درمیان آشوری هاو درخاور،دانشمندان دانسته های خودراگردآورندونام بسیاری از گیاهان دارویی را،باذکرشیوۀاستفاده از آن ها،ثبت کردن.یونانی هاورومی هابا حذف جنبۀجادویی این اعمال صرفاًتجربی،کاربردمعقول گیاهان رابنیادنهادند. بعدهادراورپای باختری،کشیشان فهرستی از گیاهان قابل استفاده تهیه کرده ،روش کاربرد آن ها رامدون نموده.درصومعه هاباغ هایی ایجادشدکه به گیاهان دارویی اختصاص داشت. قرن هیجدهم عصر طلایی گیاه شناسان بود.بزرگ ترین طبقه بندی خانواده های گیاهی در این دوره پدپد آمد.پیشرفت های علم شیمی درقرن نوزدهم،به طورطبیعی منجر به این ،شد که دانشمندان بکوشند تا مواد مؤثر گیاهان را استخراج نمایند.
اگر چه گیاهان به عنوان یک پایه¬ی دارویی برای همگان شناخته شده اند. اما روش های استفاده از آن متفاوت است. این روش ها در یک نکته مشترک اند: بهره گیری بدن ما از مواد دارویی گیاهی . الوپاتی و همئوپاتی از گیاهان به عنوان مواد بنیادین استفاده می کنند. پزشکان همئوپاتی از گیاهان را به عنوان مواد مواد بنیادین استفاده می کنند.
پزشکان همئوپات ، محلول هایی را تجویز می کنند که منشاء معدنی ، حیوانی یا گیاهی داشته باشند. آنچه بیش از همه مورد توجه ماست ، محلول های گیاهی است. این محلول¬ها از تنتور مادرچیست؟ منظور خیساندن گیاهان معمولاً وحشی در یک محلول الکلی است . تقریباً همیشه از گیاه کامل استفاده می شود. این تنتور ، تنتور مادر نامیده می شود، زیر از این تنتور است که محلول های مختلف همئوپاتی تهیه می شود. این محلول ها را محلول های هاهنمائی نیز می نامند، زیرا نخستین بار ساموئل هاهنمان Samuel Hahnemann پدر همئوپاتی جدید ، روش های تهیه¬ی آن ها را ابداع کرده است.
بعدها مکتب جدیدی مانند آروماتراپی و ژموتراپی به وجود آمدند. در مکتب نخستین ، مواد معطر گیاهی و در دومی ، جوانه های تازه و بافت گیاهی در حال رشد ، مورد استفاده قرار می گیرند.
فیتوتراپی یا گیاه درمانی به طور فزاینده ای از داروهای گیاهی بهره می گیرد و برای این منظور از تست های مختلف گیاه ، اغلب گیاه کامل ، که به صورت تازه یا خشک از محل رویش طبیعی گیاه جمع آوری شده ، استفاده می گردد.
از چندین سال پیش ، تجدید حیاتی در استفاده از گیاهان دارویی رخ داده است. گیاه درمانی در حال حاضر ، به علت تأثیر ملایم گیاهان دارویی در مقایسه با داروهای شیمیایی ، مورد توجه فزاینده ای قرار دارد . امروزه گیاه درمانی از حالت تجربی بدوی و از پوسته¬ی جادویی و اسرار آمیز خود درآمده و موثر بودن آن از نظر بالینی و علمی به اثبات رسیده است.
پیشگفتار
یکی از مشکلات بزرگی که طب جدید با وجود امتیازهای ظاهری آن نسبت به طب سنتی با خود به ارمغان آورده ، مصرف روز افزون داروهای شیمیایی است که متأسفانه روزبه روز شکل حادتری به خود می گیرد. در رابطه با پیامدهای این مسئله می توان به دو مورد بسیار مهم اشاره کرد:
نخست اینکه به تدریج پدیده ای به نام خود ایمنی شکل گرفته است که بر اثر مصرف مداوم ، بی رویه و گاهی بدون توجه به طریقۀ خاص مصرف برخی داروها ، در میکروبها و ویروسها ایجاد می شود و از این طریق تأثیر این دارو را ضعیف و حتی خنثی می سازد و در نتیجه باعث افزایش مصرف و روی آوردن به انواع قویتری از آنها می شود.
ثالثاً اگر چه استفاده از داروهای شیمیایی در رابطه با بیماریهای خاصی که مورد نظر مفید واقع می شود ، ولی مصرف طولانی و در برخی موارد حتی مقطعی آنها عوارض خاصی از خود برجا می گذارد که «عوارض جانبی» نامیده می شود و بعضاً می تواند از خود بیماری نیز خطرناکتر باشد.
البته این نکته را نیز نباید نادیده گرفت که داروهای شیمایی عمدتاً با تقلید از فرمول داروهای گیاهی اما بصورت مصنوعی در آزمایشگاههای داروسازی تهیه می شوند، ولی اخیراً مشخص شده است در صورتی که برخی از انواع ترکیبات موجود درگیاهان که در آزمایشگاهها بصورت خالص تهیه می شوند ، همراه با سایر ترکیبات موجود در گیاه به مصرف برسند، عوارض جانبی آنها از بین رفته و تنها اثرات مفید آن در شخص آشکار می گردد.
به هر حال آنگونه که بسیاری ازمتخصصان در این رشته نیز معرفند ، بایستی اساساً بیماران را به سوی مصرف گیاهان دارویی که امتیازهای متعددی نسبت به داروهای شیمایی دارند سوق داد . ناگفته نماند که بسیاری از کشورهای آسیایی و اروپایی خصوصاً کشورهای که زمینه این علم در آنها از سابقهء بیشتری برخوردار است (بالاخص چین) تحقیقات وسیع و دامنه داری را در این راستا شروع کرده و از انواع متنوعی از این داروها را به بازار عرضه نموده اند که اثرات مثبت آنها مورد تأیید همگان قرار گرفته است.
کتاب حاضر نیز بر اساس یکی از همین بررسیها تنظیم شده است . این کتاب ضمن ارائه اطلاعات کلی از تاریخچه و کنکاش در ابعاد گوناگون این علم ، به معرفی تعدادی از متداولترین گیاهان دارویی و تشریح مواد مؤثره موجود در آنها ، بررسی و برشمردن اندامهای مفید گیاه و طرز تهیه و مصرف آنها نیز پرداخته است.
لازم به تذکر است از آنجا که این تحقیقات در اروپا انجام گرفته ممکن است پاره ای از انواع گیاهان مطرح شده از نظر خوانندگان ایرانی ناشناخته باشند . در این صورت بدیهی است که می توان از این طریق به وجود آنها پی برد و احتمالاًٌ گیاهان مشابه را در کشور شناسائی کرد تا بتوان از اطلاعات داده شده در مورد آنها تا حدودی سود برد.
در خاتمه مایلم از کلیه صاحبنظرانی که مرا در ترجمه و تنظیم این کتاب یاری داده اند تشکر کنم . امید آن دارم که ترجمه و انتشار این کتاب بتواند کمکی هر چند ناچیز به شناخت و پیشرفت این علم در کشور عزیزمان بنماید.
طی سالیان متمادی داروهای طبیعی ، خصوصاً گیاهان دارویی اساس و حتی در برخی موارد تنها طریق درمان محسوب می شود و در عین حال مواد اولیۀ موجود در آنها در صنعت داروسازی مورد استفاده قرار می گرفت.
در اوایل قرن حاضر پیشرفت علم شیمی و کشف سیستمهای پیچیدۀ سنتزارگانیک منجر به توسعۀ صنعت داروسازی و جایگزینی شیمی درمانی شد. بدین طریق پزشکی مدرن توانست بسیاری از بیماریهای غیر قابل علاج و غالباًٌ مرگ آور را درمان کند. این مسئله خصوصاً در رابطه با بیماریهای عفونی که بوسیله سولفامیدها ، آنتی بیوتیک ها و دیگر ترکیبات شیمیایی مداوا شده اند بیشتر صدق می کند. ایمونوتراپی (تحریک و تشدید سیستم دفاعی بدن) نیز نقش بزرگی را در از بین بردن بسیاری از بیماریهای عفونی باز می کند.
با وجود این ، گیاهان دارویی و داروهایی که از آنها تهیه می شوند هرگز بطور کامل کنار گذاشته نشدند. مواد اولیه و مؤثری که در گیاهان بصورت ذخیره موجود است، پیوسته بعنوان موادی غیرقابل جایگزینی مورد استفاده بوده و خواهد بود.
ایضاً ، طب مردمی و عطاریها هیچوقت استفاده از این مواد را متوقف ننموده و طب سنتی را به شکلی که از بین پدران و اجداد دور خود به ارث برده اند همواره پاس داشته اند.
با گذشت زمان بر تعداد گیاهان دارویی شناخته شده افزون شده و زمینه های کاربرد آنها را نیز گسترده تر شد.
کشف گیاهان جدید از بین نمونه های آورده شده از سرزمینهای دور ، دستیابی به کاربردهای نوین بعنوان داروهای کمکی در درمانهای شیمیایی یا آنتی بیوتیکی ، پی بردن به ارزش بهداشتی گیاهان و بالاخره کشف مواد جدیدی نظیر ویتامینها ، هورمونها، مواد ضد میکروبی ، ضد ویروسی ، ضد توموری در میان گیاهان شناخته شده و یا گیاهانی که به تازگی کشف شده اند ، بار دیگر در پیشرفت طب گیاهی کمک شایانی کردند.
بالاخره دوره جدید صنایع داروسازی ، پزشکان و گروههای تحقیقاتی بسیاری از کشورها مجدداً توجه خود را به متنابع طبیعی و گیاهان دارویی معطوف داشتند بطوری که امروزه ما شاهد مزارع وسیع آزمایشی و تولیدی هستیم . کشت گیاهان دارویی در حال حاضر به عنوان شاخه مهمی از کشاورزی مطرح است که برای استخراج و تولید مواد اولیه-ای که در ساخت داروهای موجود به کار می روند ، صورت می گیرد.
به این ترتیب ملاحظه می شود که در هیچ زمانی توجه به گیاهان دارویی و اثرات کاربرد و طریقهءاستفاده از آنها کاملاً قطع نشده است . در حال حاضر نیز بیماران در تلاش برای دستیابی به آگاهیهای بیشتر از موارد استفادۀ مؤثر موجود در آنها و کاربردشان در درمان بیماریهای مختلف هستند ، در عین حال نبایستی این نکته را از نظر دور داشت که داروهای طبیعی همیشه و برای درمان هر نوع بیماری مناسب نیستند و تنها پزشک می تواند نوع درمان و برنامهءآن را تنظیم کند. و در طول دورۀ درمان نیز لازم است بیمار تحت نظر و مراقبت پزشک باشد.
به علت اینکه این مواد مؤثره موجود در داروهای گیاهی به دلیل همراه بودن آنها با مواد دیگر پیوسته از یک حالت تعادل بیولوژیک برخوردار می باشد . لذا در بدن انباشته نشده و اثرات جانبی به بار نمی آورند و از اینرو امتیاز و برتری قابل ملاحظه ای نسبت به داروهای شیمیایی دارند . در این رابطه تنها مورد استثنا ، گیاهان سمی هستند که هرگز نبایستی بدون تجویز پزشک مصرف شوند.
کاربرد گیاهان و استفاده از آنها در داروسازی و جایگزین کردن داروهای وارداتی با آنها در اروپا روزبروز افزایش یافته و نتیجۀ گرفته شده پیوسته مثبت بوده است.
مروری بر تاریخچه این علم
مصر : سرزمین اهرام
شناخت امروز از مواد و تجربیات دارویی مورد استفادۀ مصریان قدیم ، از روی پاپیروسهای مقدسی که از آنان به جای مانده است . با ارزشترین آنها ، پاپیروس اسمیت است که تاریخ آن به نیمۀ اول قرن هفدهم قبل از میلاد می رسد و به آن پاپیروس جراحی نیز گفته می شود. این متن کپی شده از یک کتاب قدیمی تر است که قدمت آن به 2700-2980 سال قبل از میلاد مسیح می رسد و به آن پاپیروس جراحی ادوین اسمیت می گویند. دو متن دیگر نیز که تقریبا ً به متن اولی نزدیک هستند عبارتند از پاپیروس علوم جنسی از کاهون و گوروب و پاپیروس اِبِر . دیگر نوشته ها و یا قطعاتی که امروزه موجود است مجموعۀ نسخه هایی است که شاگردان مدارس طب آنها را کپی می کرده اند.
برخی از نسخه های مصری تا حدود زیادی دارای فرمولهای بسیار مؤثری هستند که در آنها درج شده اند. این دستورات شامل حدود 400 ماده اولیه میشوند که می بایست در فارما کوپهءمصر قدیم موجود باشد . گروه اول از مواد حیوانی از قبیل خون ، گوشت ، شاخ ، شیر ، تخم مرغ ، عسل و خصوصاً ادرار و فضولات تشکیل شده و گروه دوم از مواد گیاهی نظیر آکاسیا ، درخت هلو ، انار ، نخل ، هیفاناکوریاس ، درخت زیتون ، درخت خرنوب ، استراکر ، مو و چنار فرنگی تشکیل یافته است.
از میان گیاهان غیر درختی مورد استفاده نیز می توان از انیسون ، باقلا ، پیاز ، سیر ، گندم ، جو ، خیار ، نی ، کرچک ، نیشکر ، مو و هندوانه نام برد. ضمناً آنها تقریباٌ از همۀ قسمت های گیاه از قبیل برگ ، گل ، ریشه ، میوه ، صمغ ، چوب ، عصاره ، روغن ، تراشه و کاه و حتی خاکستر و دود آن استفاده می کرده اند . و آخرین گروه مواد معدنی هستند که در اینجا از مرمر سفید ، انتیموان ، آجر و سنگ لاجورد ،شوره ، خاک رس ، نمک دریا و سرب می توان نام برد.
داروها را معمولاً به اشکال مختلف مانند پودر ، قرص ، شیاف ، دلمه ، شیرینی یا کلوچه و برای مصرف خارجی به شکل مرهم ، خمیر یا پوره تهیه می کردند . ذیلاً چند نمونه از این دستورات را بازگو می کنیم:
نسخه ضد آسکاریس : 75 گرم ریشۀ انار را در 150 گرم آب به مدت یک شب خیسانده روز بعد میل نمایند.
نسخه برای پوست : عسل ، شورۀ قرمز و نمک دریا را به مقدار مساوی گرفته و مخلوط می کنند تا خمیر یکسانی بدست آید و سپس روی پوست می مالند.
برای درمان حبس البول : گندم ، خرما ، خرنوپ پخته و آب را به نسبت های 2،2،2و6 گرفته و بعد از آنکه خوب مخلوط و له کردند با فشار از الک گذرانده و آب حاصل را به مدت چهار روز مصرف می نمایند این دستورات اگر چه ممکن است امروزه شکل دیگری به خود گرفته باشد، اما تأثیر آن همچنان باقی است.
هند: گنجینه ای از داروها و ادویه ها
فلسفه هند باستان بر این باور بود که یک جریان مستمر تکوینی در طبیعت وجود دارد . انسان می تواند با بکارگیری روشهای سحر آمیز آن را مهار کند و این نیروهای پنهانی را به کنترل خود درآورد.
در قدیمیترین آثار به این روشها اشاره شده است . ریگ ودا (در دومین هزاره قبل از میلاد) به شکل زیر گیاهان داروئی را ستایش نموده است:
ای گیاهان ، که از زمانهای بسیار دور ، سه نسل قبل از پیدایش خدایان پا به عرصهءوجود نهاده اید.
من می خواهم صد و هفت اصل شما را بشناسم اصولی که خود مادر هزاران شاخهءفرعی است.
دانایان این بیمار را برای من درمان کنید!
هدف اساسی علم پزشکی در هند قدیم ، طولانی تر نمودن زندگی انسانها و یکی از مهم ترین قسمت های آن شناخت مواد دارویی (اوپاج) بوده است. این داروها اساساً ریشه گیاهی داشته و گیاهان دارویی بصورت منظم و سازمان یافته ای طبق نسخه های شاه بودایی به نام آموکا (سه قرن قبل از میلاد مسیح) کشت می شده اند.
خاک هند تعداد بیشماری از گیاهان دارویی را در خود جای داده است. تا امروزه هند مانند گنجینه ای از گیاهان طبی که هنوز تعداد زیادی از آنها در انتظار شناخته شدن به سر می برند بوده است. از سوی دیگر این کشور معدن ادویه جات و داروهای آرام بخش برای همۀ دنیا بوده است.
در متون هند قدیم دربارۀ گیاهان طبی این طور نوشته شده است :«این گیاهان بایستی به وسیلهء فرد شایسته ای که در جنگل ساکن باشد و فردی پاک و مدهبی بوده و بصورت شایسته ای روزه گرفته باشد جمع آوری شوند . گیاهان تازه اثر بیشتر دارند . این گیاهان باید فقط در نقاطی که انسانها به سختی به آن دست می یابند و جایی که خاک حاصلخیز و آب کافی داشته ومحل مقدس و گورستانی در آنجا نباشد کاشته شوند. خود گیاه باید ریشه دار بوده و آبیاری شود و بر حسب نیاز تحت تابش نور خورشید قرار گرفته و گاهی اوقات از نور خورشید حفاظت شده و به سمت شمال برگردانده شود.»
فلفل سیاه ریشه ای هندی دارد . این گیاه برای اولین بار توسط پرتغالی ها با قیمتی بسیار گران در اروپا فروخته شد . امروزه بیش از 35 میلیون کیلوگرم فلفل سیاه درسال مصرف می شود.
داروهای گیاهی به دو گروه تقسیم می شوند: گروه اول یا بعنوان مسهل ، قی آور ، ملین بکار می رفته یا باعث ترشح بینی (زکام) می شوندو گروه دیگر مسکن هستند. بدین طریق در شرایط ایجاد تب ، نوشیدن جوشاندۀ شیر مانند دانه های نارس جو که در آن کره حل کرده باشند تجویز می گردد. برای سرفه شیرۀ قند محلول در آب همراه با عسل و فلفل تجویز می شود داروهای خوراکی را کرۀ تصفیه شده ، عسل و روغن کنجد مخلوط نموده و تعدادی از آنها نیز به شکل قرص یا پودر همراه با شکر مصرف می شدند . ضمناً آنان می دانستند چگونه به کمک یک لوله یا دستگاه بادی دارو را در بدن داخل کنند .
آریاییها بنگ (مخدری که از شاهدانه گرفته می شود) را از قدیم می شناختند.
رسالهءپزشکی واگ بهاتا نوعی خواب تخدیری را شرح داده و دستنوشته ای به نام بور محتوی آوازی روی تأثیرات طبی سیر دارد.
مخدرهای هندی در تمام آسیا مشهور بوده و حتی در دستورالعمل های کشورهای غربی نیز رخنه کرده اند. اروپا به خاطر بسیاری از ادویه و مواد دارویی غیر قابل جایگزینی نظیر: زیرۀ سیاه ، فلفل ، هل ، زنجبیل ، میخک ، جوز ، چوب صندل ، شیرۀ عسل ، شاه دانه ، (حشیش) روغن کرچک ، روغن کنجد ، صبر زرد ، ریشۀ گلگنوم و نیشکر به هند وابسته است.
چین با 8160 نسخه
در کنارطب سوزنی که در چین اختراع شده و در آن کشور بسیار مورد استفاده قرار می گرفت ، مهمترین قسمت طب قدیم چینی شامل دارو شناسی (علم داروهای گیاهی) می شد. نوشته ای بنام پن تسائوکانگ – مو که در سال 1597 تکمیل و منتشر شد محتوی تعداد باور نکردنی از گیاهان دارویی و داروهایی با ریشه حیوانی بوده و نشانگر این واقعیت است که آنها بیش از هر مردم دیگری این داروها را شناخته و بکار می برده اند. چینیها معتقد بودند که طبیعت برای هر دردی درمانی در خود دارد و بدین طریق کتابی را در طول قرنها از داروهای مؤثر و همچنین موادی که تا بحال شناخته نشده اند و حتی بی اثر تهیه نمودند. یکی از این گیاهان که تأثیر آن کاملاً شناخته نشده است ریشه سحر آمیز جین سینگ است که به دلیل توجه زیاد اروپاییها به این دارو بعنوان درمان کنندۀ همه دردها از نازایی و پیری گرفته تا سرطان مورد استفاده بوده است.
طب جدید به خاطر شناخت گیاهانی نظیر ریوند چینی ، کافور ، افدرا ، بادیان ، جین سینگ و چای چینی مدیون چینی هاست.
تصویر نقاشی شده دو گیاه با میوه های که شکل آنها به یکدیگر نزدیک بوده و خواص دارویی تقریباً یکسانی دارند. در اینجا یکی از دو تصویر موبوط به کدو (کرکوربیتاپپو) و بادمجان (سولانوم ملوفژنا) می باشد که این دو گیاه اغلب در آشپزی مورد استفاده قرار دارند.
همانند طب غربی ، علم پزشکی چین نیز از ریشه انار ، اقونیطون و عصاره ای که از آن استخراج می نموده و از میان مواد معدنی ، از آهن ، ارسنیک ، جیوه و گوگرد استفاده می کرده است.
رسالهءداروسازی پن تسائوکانگ – مو شامل 8160 نسخه که بر اساس 1871 ماده که عموماً ریشه گیاهی دارند می گردد.
جعبه چای چینی که از قلع ساخته شده است.
داروها به شکل جوشانده ، مخلوط ، پودر ، قرص ، ضماد ، شیاف یا مرهم مصرف می¬شده¬اند. آن دسته از گیاهان دارویی که بیش از همه در چین مورد اطمینان بوده همان گروه گیاهانی است که در اروپا شناخته شده اند و می توان بعنوان نمونه از قطب الذیره ، ریشه بابا آدم ، ترخون ، اقونطیون ، گل مینا ، زیرۀ سیاه ، ژنتیان ، شیرین بیان ، گردو ، بارهنگ ، هلو ، انار ، ریوند ، روغن کرچک و چای چینی (برای درمان سرماخوردگی ، سردردها ، اسهال و سرفه) نام برد.
تریاک با شیره ای که از گرز خشخاش نرسیده گرفته می شود ، 1000 سال قبل از میلاد مسیح در طب چینی وارد شده است این ماده بعنوان دارویی علیه اسهال خونی و اسهال ساده بکار می رفته است . و فقط در زمان آخرین امپراتور سلسلهءمینگ (قرن شانزدهم) که نوشیدن مشروبات الکلی را ممنوع کرده بود ، کشیدن تریاک آغاز شد.
این داروهای گیاهی برای ما نسبتاً قابل درک است . اما متقابلاً برای ما مشکل است خود را به جای پزشک چینی بگذاریم که اعضاء مختلف حیوانی از قبیل : مو و سبیل ببر ، نوک شاخ های گوزن ، آب دهان قورباغه ، شاخ کرگردن ، گوشت مار و جانوران بی مهرۀ دریایی و غیره تجویز می کرده است.
دستورالعمل های چینی از اعضاء ترشحات انسانی به صورت وسیعی نام می برد. باید این نکته را نیز یادآور شد که واکسن ضد آبله مدتهای مدیدی در چین مورد استفاده قرار می گرفته است.
از طرف دیگر این مسئله نیز غیر ممکن نیست که علم پزشکی و تحقیقات مدرن پایه و اساس علم ناشناختۀ عضو درمانی چینی را برای ما توضیح دهد.
دنیای قدیم و پزشکانش
پزشکان قدیم داروهای خود را شخصاً با مواد اولیه ای که از طریق فروشندگان گیاهان دارویی و تجار تهیه می کردند ، می ساختند. برخی از این افراد شیادانی بودند که انواع شربتهای سحر آمیز و ترکیبات زیبایی ، معجونهای عشق و زهرهای مهلک درست می کردند.
و در مقابل افراد درستکاری نیز بودند که به گیاهان طبی علاقهء زیادی داشتند و از خود آثاری شامل کروکی ، شرح گیاهان و ذکر اثرات آنها برجای گذاشته اند.
بقراط از زمان قرون وسطی پدر طب نامیده شد. او در سال 460 قبل از میلاد در جزیرۀ تونس واقع در دریای اژه بدنیا آمد و در سال 377 سال قبل از میلاد مسیح در لارس واقع در تسالی درگذشت.
بقراط از پزشکانی بود که نسبت وی به اسکالپو خالق طب که اکثراً در فرهنگ یونانی بوسیلهء عصایی که ماری به دور آن پیچیده نشان داده می شود و تبدیل به رب النوع طب شده می رسد. در یونان قدیم بعدها پزشکان مانند صنعتکاری ساده دورۀ تعلیمی می گذراندند.
بقراط حتی امروزه نیز به عنوان سمبل طب یونانی و سمبل اصول اخلاقی مورد نیاز یک پزشک نظیر : قدرت تشخیص ، از خود گذشتگی و اخلاص شناخته می شود. اصول بقراط و اخلاق پزشکی او علی رغم 2500 سالی که از حیات این پزشک مشهور می گذرد هنوز معتبر است (پزشکان هنوز سوگندنامۀ بقراط را می خوانند). مجموعه نوشته های او که برای کتابخانه معروف آن زمان به نام اسکندریه نوشته شده به نام او خوانده می شود . پدر علم طب وجدانی استثنایی داشت ، وی می دید که شناخت علل (انگیزه شناسی) یک بیماری و از بین بردن عواقب آن برای پزشکانی که در آن زمان انجام وظیفه می کردند ، چه کار مشکلی است . نقطه نظرات وی اساساً پایۀ فلسفی داشت و طب را بیشتر بعنوان یک هنر می شناخت تا یک علم . بنابرین می توان به سادگی دریافت که چرا او این اعتقاد این چنین داشت که : «زندگی کوتاه است و راه هنر طولانی ، لحظات در فرار ، تجربیات شبهه انگیز و قضاوت مسئله ساز». به نظر بقراط اعمال فیزیولوژیک بدن وابسته به تعادل بین چهار اصل اولیه یعنی : خاک ، اب ، آتش و هواست. نمایندگان این عناصر در بدن سیالاتی از قبیل : خون ، لنف ، صفرای زرد ، صفرای سیاه هستند . اگر این مواد به مقدار متناسبی تولید شوند ، انسان سالم خواهد بود. و هنگامی که مناسبات آنها به هم خورده و درجه حرارت تغییر می کند ، شخص مریض می شود . تئوری سیالات بدن ارزش بسیاری پیدا نموده و برای مدت طولانی اعتبار خود را حفظ کرد. نوشته های بقراط همچنین از یک سری گیاهان دارویی و داروهای گیاهی نام می برد که در میان آنها تخدیر کننده هایی نظیر تریاک ، بلادون و بنگ و مهر گیاه وجود دارند.
در دوران بقراط بود که ارتباط میان شکل گیاهان و بیماریهای قابل درمان توسط آنها مطرح شد (تئوری امضاها). این خود طبیعت است که به ما قدرت درمانی گیاهان را نشان می دهد. و به همین علت زردی و برگهای خزه علیه بیماری کبد ، سنفیتون برای ریه ، گل ها و میوه های قرمز انار علیه خونریزی و غیره به کار می رفته اند. این فرضیه نیز تا قرون وسطی ادامه داشته است.
پزشکان یونانی با موفقیتهایشان در همۀ کشورهای حومۀ مدیترانه به شهرت رسیده و از آن پس خصوصاً در رم ساکن می شوند که تعدادی از ایشان سوابق درخشانی نیز از خود برجای گذاشته اند.
کلودگالین در پرگام واقع در آسیای صغیر حدود سالهای 130-201 قبل از میلاد به دنیا آمد . وی کارش را در یک مدرسه گلادیاتور شروع کرده و پزشک شخصی مارک –اورِل شد. او نوشته های بقراط را بدون اینکه مشاهدات و تجربیات شخصی خود را نادیده گیرد در سرلوحۀ کار خود قرار داده بود. وی تجربیات خود را در یازده جلد ثبت کرد . کسانی که پس از او آمدند چه در دوران منتقدین و چه در دورۀ بیزانتن از کتاب او استفادۀ بسیاری کردند.
گالین تعداد قابل ملاحظه از گیاهان را می شناخت و از آنها دارو تهیه می کرد. وی داروهای گیاهی را به چند گروه تقسیم کرد و بنیانگذار شاخهءخاصی از طب به نام گالنیک (علم مواد دارویی و تهیه آنها) بود اشکال مؤثر داروها (گالنیک) امروزه نیز یادآور نام اوست.
پدانوادیوسکورید ، یک پزشک دیگر یونانی که پزشک نظامی بود و در ارتش نرون خدمت می کرد . گیاهان دارویی را از بسیاری از کشورهای مدیترانه جمع آوری کرد و در حدود سال 78 میلادی آنها را در پنج جلد به نام مواد طبی که شامل کلیه اطلاعات که وی در مورد گیاهان دارویی و موارد استعمال آنها می شد تنظیم نمود.
بعدها اعراب همۀ این کتب پزشکی عهد قدیم را گرفته و از آنها بعنوان پایهءتعلیمات پزشکی استفاده کردند. و این کار به لطف ترجمه های سوریها و پارسیها و همچنین به مرحمت کتابخانه پزشکی اسکندریه میسر شد.
ستارگان طب عرب
اولین مسلمانی که از ترجمه های پزشکی سود بسیار برد ، ابوبکر محمد بن زکریای رازی بود (925-865) که در اصل ازشمال پارس آمده بود.
رازی مدتی به طبابت و استادی در بیمارستان بغداد پرداخت وی طبیبی حاذق و بسیار دقیق بود از او کتابهای بسیاری شامل شرح داروها هستند ، خصوصاً کتاب آل منصوری (کتاب طب المنصور –م.) و همچنین 24 کتاب طبی دیگر که محتوی تعداد زیادی نسخ پزشکی هستند ، به جای مانده است. بعنوان مثال برای رفع دل درد و قولنج ، دانه و تخم بِه ، شنبلیله ، رازیانه ، بابونه و دیگر عناصر را تجویز کرده است.
پزشک نامور ابوعلی سینا (1037-980) شخص استثنایی بود که همه وجود خود را وقف مطالعه علوم مختلف از قبیل : منطق ، جغرافیا ، متافیزیک ، فلسفه ، طب ، نجوم و دیگر علوم طبیعی که تا آن زمان شناخته شده بود و کشف ترجمه های نویسندگان عهد قدیم کرده بود علم طب در سن 17 سالگی او را در بخارا مشهور کرده (در تاجیکستان روسیۀ فعلی) و شهرتش را تا بغداد گسترد . وی در طول هفت سالی که در اصفهان به سر می برد ، کتاب مشهور خود قانون در طب را به زبان عربی به اتمام رساند. (1014 الی 1021) او در دومین جلد کتاب قانون که به داروسازی آموزش داروهای طبیعی ساده اختصاص داده شده بود ، مؤثرترین داروهای زمان خود را به رشته تحریر درآورد.
این دانشمند 811 داروی گیاهی و معدنی را در این کتاب همراه با اثرات آنها بر بدن انسان شرح داده است.
این دستگاه تقطیر که به وسیله آب سرد می شود (قراع و انبیق شیمیدانهای قرون وسطی) قبلاً به وسیله اعراب شناخته شده و برای کارهای مختلفی از قبیل : تهیۀ الکل ، اسانسهای فرّار ، روغنها و غیره استفاده می شد.
تعدادی از گیاهان پزشکی که بوعلی سینا از آنها نام برده است هنوز شناخته نشده اند و برخی از آنان ریشۀ هندی ، تبتی ، چینی و یا کلاً شرقی داشته اند. بوعلی سینا از جیوه نیز استفاده می کرده است . او همچنین کافور ، ریوند ، برگ سنا ، اسطوخودوس و یا بابونه را نیز می شناخته است . وی در درمانهایش از گلوکز به کمک تجویز میوه هایی که مقدار زیادی قند دارند استفاده کرده و از داروهای ترکیبی ، پانسمان ، کمپرس ، تنقیه ، آمپول ، ماساژ و دیگر روشهای درمانی استفاده می کرد ، و علاوه بر آن از کشش عضلات در صورت شکستگی سود می جسته است.
در طول شش قرن ، بوعلی سینا لقب سلطان طب را حفظ نمود . قبل از مرگ ، وی تمام دارائی خود را بخشیده و بردگانش را آزاد ساخت. او تا به امروز بعنوان پیشگام و نماینده طب «پیشگیری» شناخته شده و از او می توان مانند نمونه ای برای افراد تحصیلکردۀ تمام جهان نام برد.
ساختمان شیمیایی مواد مؤثره گیاهان اثر درمانی آنها را بر حسب عملشان بر بدن انسان مشخص می کند. بنابراین آنها را بر حسب شعاع عملشان مانند داروهای دیگر موجود در فارماکوپه در گروههای معینی طبقه بندی می کنیم . همیشه یک گیاه دارویی اثری مشخص نداشته و طیف اثرات آن می تواند زیاد یا کم شود به این معنی که یک گیاه می تواند در درمان چندین بیماری مؤثر باشد . و بر عکس برای تقویت اثر درمانی آنها اغلب مخلوطی از چند گیاه تهیه می شود تا تأثیرشان چند برابر شود.
خواننده در اینجا گروههای مختلفی را با مصارف خارجی و داخلی مطالعه خواهد نمود. و بالاخره یک گروه از گیاهان سمی با تأثیر شدید در انتهای این فصل آورده خواهد شد.
گیاهان تلخ
داروهای گیاهی هستند که روی کار معده ، خصوصاً در هنگام بی اشتهایی تأثیر می گذارد ، انواع مختلفی از آن را قبل از غذا مصرف می کنند از قبیل : گیاهان تلخ خالص ، قنطوریان صغیر ، ژنتیان ، شبدرآبی ، گیاهان تلخ معطر (مواد تلخی که همراه مواد معطر باشد) نظیر : درمنه ، قصب الذیره ، سنبل خطائی طبی.
قصب الذیره محتوی یک اسانس طبیعی و خصوصاً مواد تلخ است . از آن در داروسازی و لیکورسازی استفاده می شود.
گیاهان تلخ قابض : این گیاهان در عین حال کمی قابض بوده و برای زکامها و گاستریتهای سبک (پوست کندور انگو) بکار می رود.
گیاهان تلخ لعابدار : گیاه پای خر ، شاهدانه ، گیاهان قابض (داروهای منقبض کننده)
این مواد روی بشره و مخاط با تشکیل رسوبات سخت همراه با بافت پروتئنی تاثیر می گذارد. انها آب موجود در بافتها را گرفته و با کم و بیش خشک کردن آن اثر ضد توموری نیز دارند این مواد اغلب از ترکیبات تانن هستند.
این گروه شامل : شمش برّی ، مورد ، گل غافث ، هوفاریقون ، مریم گلی ، انجبار گوشِ خر ، گل مینا (امراض جلدی ، اگزمای متورم و عفونی ) تره تیزک ، سنفتیون ، پوست درخت بلوط و بید ، ریشهء بابا آدم ، گلسنگ پتانسیل ، الکیمی ، درخت گردو ، توت روباه، هفت بند ، آویشن ، دم شیر و زوفا می شود.
ضد التهابها
این مواد را برای درمان زخمها و کوفاگیها بکار می برند . آنها ورم را کاهش داده و بازسازی بافتهای آسیب دیده را با (تأثیر بر غشاء مخاطی و سطح گرانولی) تسریع می کنند.
بابونه به خاطر نافع بودن در بسیاری از موارد مورد توجه است . گلهای خشک شدۀ آن را در تهیه جوشانده ها و ضماد برای درمان ناراحتیها و تورمها بکار می رود، در اکثر خانه ها یافت می شود.
بنابرین بابونه و اکلیل کوهی جراحتها را التیام بخشیده ، خزه اثر تورم روی مجاری ادرار داشته و گل نرگس ضمن التیام زخمها ، بیماریهای پوستی را درمان می کند. رزمارنیوس در مصارف خارجی ضد روماتیسم و توت فرنگی برای جوش صورت مفید است.
گیاهان ضد نفخ
در اینجا منظور مواردی هستند که اثر خوبی روی دفع گازهای معده وا نقباضات دردناک و حتی تشنج عضلات شکم دارند . این مواد احساس فشار درد را کاهش داده و باعث توقف رشد باکتریهایی که ایجاد تخمیر می نمایند می شود.
این گروه شامل داروهایی می شود که دارای مواد اسپاسمولیتیک (که باعث رفع تشنج و انقباضات می شوند) باشند. گیاهانی از این قبیل عبارتند از: بابونه ، انیسون ، رازیانه ، سروکوهی ، نعناع ، مریم گلی ، اکلیل کوهی ، زیره و زوفا.
میوه شیرین رازیانه در بسیاری از جوشانده ها که به صورت مخلوط تهیه می شوند بکار می رود ، از آن ضمن خوشبو و مطبوع کردن طعم جوشانده ها بعنوان یک ضد نفخ بسیار مؤثر استفاده می کنند.
گیاهان معرق
گیاهانی که عمل تعرق را آسانتر می نمایند عبارتند از : گل ماهور ، آقطی سیاه ، بابونه ، تیول یا زیرفون ، شاه تره ، پتازیت ، برگ انگور فرنگی ، ریش بز ، تره تیزک ، ریشهء آدم بابا ، بیدگیاه ، بنفشه وحشی.
گیاهان کاهش دهندۀ تعرّق
گیاهانی که از تعرّق زیاد جلوگیری می کنند عبارتند از : مریم گلی ، سنبل الطیب ، بلاون ، و برای مصارف خارجی ، برگ گردو و پوست درخت بلوط.
گل ماهور دانه های زردی دارد که پس از خشک کردن در ترکیب هایی که به عنوان ضد سرفه تجویز می شوند از آن استفاده می گردد ، زیرا دارای مقدار زیادی موسیلاژ یا لعاب است.
گیاهان مّدر
این گیاهان ترشح ادرار را زیاد می کنند که برای ناراحتیهای مجاری ادرار مورد استفاده قرار می گیرند . آنها ضمن این که مدر هستند کمی حالت ضدعفونی دارند . از آنها می توان در مواردی از قبیل ناراحتیهای کلیوی سبک ، سنگ کوچک یا شن ادراری استفاده کرد . در صورتی که ناراحتی کلیوی مهم ، ناراحتیهای قلبی ، ورم قلبی ، یا سیروز کبدی وجود داشته باشد این داروها مناسب نبوده و باید به پزشک مراجعه شود.
گیاهان دارویی از قبیل : گل آقطی سیاه ، انگور روباه ، سروکوهی ، مورد ، پر سیاوش ، هوفار یقون ، اونونیس ، ریشۀ جعفری .
و گیاهان غیر دارویی: بادآورد ، لوبیا را می توان نام برد.
بوسرول یا شمش بّری از زمان قدیم بعنوان یک گیاه دارویی شناخته شده و از برگهای آن برای درمان ناراحتیهای مجاری ادرار استفاده می گردد.
خزه (که در صورت عفونت مجاری ادرار بسیار مفید است) ، کیسه کشیش ، برگهای درخت غان (حتی بصورت حمام) برگ توت فرنگی ، ریشهءآدم بابا ، آسپرول معطر ، گزنه، ریشۀ انجدان رومی ، دم شیر.
گیاهان خلط آور
گیاهان دارویی ایجاد خلط را تسهیل می نمایند . آنها محتوی لعابهای گیاهی هستند که با جذب رطوبت باد کرده و قسمت دیگری را مرطوب می کند و این به دلیل خاصیت جذب آب این مواد است. و آنها همچنین ورم منطقه ای را که قسمت ورود نای را احاطه نموده است با تسکین سرفه ، کاهش می دهند.
برخی از این گیاهان علاوه بر لعاب محتوی اسانسهای روغنی و ساپونین هستند . از میان این گیاهان می توان از پنیرک ، گل ماهور ، ختمی و بارهنگ را نام برد.
گل زیزفون خشک شده داروی بسیار خوبی برای سرما خوردگی است . جوشاندۀ آنرا ترجیحاً با عسل شیرین نموده و می نوشند و داروی خوبی برای عرق کردن است . در اکثر موارد گل زیزفون معطر را که برگ آن قلبی شکل است مصرف می کنند.
گیاهان خلط آور و قی آور
این مواد ترشح غدد مجاری تنفسی و برونش ها را زیاد نموده ، به مقدار زیاد قی¬آور و به مقدار کم فقط باعث ایجاد حالت تهوع می شوند . حالتی که از نظر پزشکی در برخی مواقع مفید است . الکالوئیدی که نام آن اِمتین است و ساپونین ها به این گروه تعلق دارند.
طبق نسخۀ پزشکی جوشاندۀ ریشهءایپکاکوانا را می توان تهیه نمود و بدون نسخه می توان از گیاه فتق ، اونونیس استفاده کرد.
خلط آور محرک
این گیاهان محتوی مواد فراری هستند که از طریق دستگاه تنفسی دفع شده و مخاط را تحریک نموده و عمل خلط آوری و دفع آن را آسانتر می کنند. ضمناً این مواد باعث شل شدن عضلات مجاری تنفسی که در حالت انقباض باشند نیز می شوند ضمن اینکه کمی نیز قدرت ضد عفونی کننده دارند. این گروه شامل گیاهان دارویی می شود که دارای اسانسهای روغنی باشند.
گیاهان دارویی که در این زمینه برای تهیهءجوشانده بکار می روند عبارتند از : مسیکه ، رازیانه ، برگ نعناع ، پونه ، سوسن برّی.
و از دیگر گیاهانی که در این زمینه مورد استفاده قرار می گیرند می توان : ختمی ، گیاه پای خر (گل و برگهای آن) و دانهءکتان که محتوی لعاب هستند را نام برد.
گیاهان ضد سرفه
اینها در واقع گیاهان خلط آور آرام کنندۀ سرفه هستند . در اکثر موارد از آنها بصورت مخلوط (جوشانده برای سینه درد) استفاده می گردد.
از میان گیاهان ساده نیز می توان از ختمی ، پنیرک ، گیاه سعال یا پای خر ، بارهنگ ، به دانه شیرین بیان نام برد.
.
گلهای گیاه سعال یا پای خر در اوائل بهار شکفته می شوند و برگهای آن برای تهیه جوشانده همراه با دیگر گیاهان ضد سرفه بکار می رود.
گیاهان مسهل صفرا
این مواد کار صفرا در سلولهای کبدی و همچنین کار دفع آن از طریق مجراهای صفراوی را تسهیل می کنند . در درمان ورم کیسه و مجراهای صفراوی حتی علیه سنگ ریزه های کوچک کیسه صفرا در کنار داروی مؤثر پر قدرت از داروهای گیاهی که محتوی موادی برای تسهیل در امر تولید صفرا و همچنین محتوی اسانسهای طبیعی ضد تشنج مجراهای صفراوی و ضدعفونی کننده های سبک و ضد تورم هم باشند نیز استفاده می گردد.
ریوند پنجه ای که گیاه بومی چین است دارای ساقهءزیر زمینی دارویی است که خصوصاً در درمان بیماریهای صفراوی (بصورت جوشانده) و بصورت ترکیبی در قرصهای هضم کنندۀ غذا به کار برده می شود.
از میان داروهای گیاهی می توان از : برگ بولدو ، گل خلد ، کنگر کوهی ، زنجبیل سامس ، گیاه نوروزی ، فراسیون سفید و ریوند نام برد.
و از میان گیاهان غیرطبی از : مامیران ، گل قاصدک ، پوست درختچۀ زرشک ، آویشن معمولی و بومادرون نام می بریم.
گیاهان ملین و مسهل
مسهلها کار تخلیه روده را تسریع می نمایند . پوست نربرون ، دانه و برگهای سنا ، ریشهءشیرین بیان ، ریشۀ ریوند از این دسته هستند.
گیاهان مقوی قلب
این گروه شامل گلوکوزیدهای گیاهی است که اثر تقویتی روی کار قلب دارند . این مواد آهنگ کار قلب را تسریع می کنند. دفع آب بعنوان اثر جنبی مصرف این مواد شناخته شده است. در این گروه می توان از گل انگشتانه (دیژیتال) ، آدونیس ، گل برفک ، آلیچ ، گراتیول ، هلبور سیاه نام برد.
ضد آسم
گیاهانی که محتوی آنها برای مبتلایان به تشنجات ریوی همراه با آسم مفید است عبارتند از : بلادون ، ژوسکوام ، تاتوره.
برگها و مواد محرکۀ دیژیتال ازغوانی از مهمترین و بهترین مواد برای تقویت قلب شناخته شده است و تنها پزشک پس از این که بیمار را بطور دقیق معاینه نمود می تواند آن را تجویز نموده و مقدار آن را مشخص کند.
مواد آرام بخش
این مواد آرام کننده در موارد عصبی بودن ، ضعف اعصاب و تغییرات رفتاری در سیستم اعصاب مرکزی (بیماری ضعف اعصاب) مصرف می شود در مقایسه با داروهای شیمیایی ، این مواد اثر بسیار آرامتر و ملایمتری را از خود نشان می دهند . در این رابطه می توان از گیاهانی همچون : سنبل الطیب ، گل ساعتی ، رازک ، خلنک نام برد.
ضد تصلب شرائین
این گروه تأثیر مثبتی روی قسمتهای آسیب دیده سیستم گردش خن خصوصاً در زمان پیری یا در صورت داشتن تغذیۀ نا صحیح مانند مصرف بیش از حد چربی ، نداشتن فعالیت کافی و شرایط بحرانی از خود برجای می گذارد.
سنبل الطیب به شکل جوشانده یا قطره تأثیر آران بخش بسیار عالی دارد . تنطور والریان درهمهءداروخانه ها در معرض فروش قرار دارد
کلسترول که روی دیواره و وریدها رسوب نموده و آنها را آهکی و سخت می کند ، اثر نامناسبی روی قسمتهای آسیب دیده دارد که ایجاد کنندۀ ترومبوز فشار خون بالا نیز می تواند داشته باشد . در این حالت داروهای گیاهی که سرشار از روتین و ویتامین c هستند می توانند سودمند باشند . در این گروه نیز از سیر ، سرخ ولیک (گل و برگ هایش) ، عرق گل سرخ ، سوفورا و دار واش می توان نام برد.
ضد فشار خون
این گیاهان روی فشار خون بالا (ناراحتیهای سیستم تنظیم کننده) تأثیر می گذارند. درمان این بیماری شامل یک رژیم غذایی و داروهای مناسب آن می باشند . در مرحلهءآغاز بیماری فشارخون می توان از مسکنها و پائین آورنده های فشار خون نظیر سنبل الطیب ، یولاف ، زنگ چاودار ، سیر ، اکلیل الملک ، سرخ ولیک و رازک استفاده کرد.
گیاهان معطر
عبارتند از گیاهانی که برای بهتر کردن مزه و عطر داروها بکار برده می شوند. و دارای اثر ضد عفونی کننده نیز هستند نظیر : مریم گلی ، بابونه رومی ، اسطوخودوس ، و اکلیل کوهی (مصرف داخلی یا خارجی).
ضد انگل
گیاهانی که علیه انگلهای روده بکار می روند عبارتند از : سرخس نر ، قاز یاغی ، هویج ، پیاز ، شاه تره ، انار ، زبان درقفا ، کدو.
ضد دیابت
از این گیاهان بعنوان کمک درمانی در درمان دیابت (که به معنی تولید کم انسولین در لوزالمعده یعنی جایی که این ماده معمولاً ساخته می شود ، است) استفاده می گردد. این انسولین های گیاهی (گلوکوکنین ها) که مؤثرترین صورت آنها به شکل عصاره های اسیدی می باشد در گیاهانی نظیر : حلبوب ، لوبیا ، مورد صحرایی ، گیاه باباآدم وجود دارند. گیاهان تلخ مانند قنطریون صغیر ، ژنتیان و درمنه نیز مفید هستند.
امراض زنانه
این گیاهان التهابات ماهیچه های صاف در باسن کوچک (رحم ، مجاری ادراری ) و دردهای عادت ماهانه را کاهش می دهند . برخی از این مواد روی رحم و خصوصاً در زمان بارداری (خونریزی رحم پس از وضع حمل یا سقط جنین یا تورم) بعنوان درمان عمومی تحریک کننده تحت نظر دقیق پزشک اثرات سودمندی دارند . این مواد عبارتند از آلکالوئیدهای زنگ ، اکلیل ، کیسه کشیش ، سیاه دانه ، فلفل آبی ، پتانسیل ، سداب ، هوفاریقون .
مواد شیر آور که ترشح شیر را تحریک مینمایند در گیاهانی نظیر حلبوب (نوعی گل شبیه مینا) ، رازیانه انیسون سبز و شنبلیله یافت می شوند
ضد استفراغ
گیاهانی که باعث تسکین حرکات دودی شدید و زیاده از حد معده می شوند در این گروه قرار دارند . داروی بامنازغ این ناراحتی تریاک است ( که چون جزء مواد مخدر است ، قوانین مواد مخدر در این رابطه اعمال می شود). اما گیاهان سرشار از تانن (بخاطر اسید تانیک موجود در آنها که از آن تانالبین استخراج می شود) و ذغال گیاهی ، پوست بلوط و همچنین ترکیبات محتوی )لعاب نظیر دانه های یولاف ، جوشاندۀ جو ، آب برنج ، چای چینی نیز مؤثرند . برای کودکان از هویج سیب زمینی رنده شده (پکتین) پس از قهوه ای شدن آن ، انجبار ، بلوط ، گل محمدی ، مریم گلی ، مورد ، عریده ، توت فرنگی ، د راین مورد استفاده می کنند.
ضد تومور
این گیاهان محتوی مواد ضد توموری (غده) هستند . گیاهانی نظیر دارواش ، نیلوفر آبی و خصوصاً نیلوفر در مناطق حاره و آلکالوئیدی های پروانش دارای این مواد هستند.
سموم گیاهی
مطالعه و بررسی سموم گیاهی به مواد سمی که ریشۀ شیمیایی یا گیاهی دارند و اثرات آنها روی بدن قابل ملاحظه می باشد در این قسمت مورد توجه خاص قرار گرفته است. بطور کلی ماده ای که به بدن انسان آسیب برساند از این گروه تلقی می شود . ارائه تعریفی دقیق از مواد سمی کار مشکلی است واغلب مقدار مادهْ مورد مصرف است که مشخص کنندهْ این امر می باشد .مواد فعال موجود در برخی گیاهان داروئی(الکالوئیدها،گلوکوزیدها)سموم خطرناکی برای انسان هستند.در حالی که درصورتمصرف آن مقدارکه در طب مشخص شده است داروهای بسیارمفیدی نیز بایستی بوسیلۀ یک وتخصص انجام شودومسلماً تجویزآنهنیزبایستی از سوی یک پزشک صورت بگیرد.گیاهان دارویی سمی همه به یک میزان دارای سمیّت نیستند.این امر بستگی تام به شرایط رویشگاهی گیاه وزمان چیدن آن در طول روز،شدت مبادلات متابولیکی ودیگر عوامل دارد .در وهله اول چنین به نظر میرسدکه این سموم برای زندگی گیاهان مضّر هستند. در صورتی که عملاً حالت دفاعی گیاه را در برابر دشمنان طبیعی آن افزایش میدهند.
امروزه گیاهان دارویی سمی که از نظر دارسازی اهمیت دارند در مرازع مخصوص بزرگی کشت می شوند(دیژل گل انگشتانه)خشخاش،شاه دانه،گیاهان تیرۀ سیب زمینی ،زنگ). روشهایی نیز برای بالا بردن بازدۀ کاری رابطه با مواد مؤثرۀ آنها بکار گر فته می شوند.
دیاشیلون:که مرهمی آمونیاکی است
گالش انگورک:نام عمومی این درختچه ،انگور فرنگی است.
پوست مخاطها:ازدیاد فعالیت غددچربی در پوست سر وصورت است که برحسب نوع ترشح،باعث پیدایش بعضی بیماریهای پوستی، جوش،غرورجوانی ،ریزش مو،اگزما وغیره می شود.
کاتا لیزورها:یا معین عمل ها ،موادی را گویند که وجودآنهابه مقادیرکم ،موجب سهولت انجام یک عمل شیمیائی می گردد.
پلاگر:نوعی بیماری آند میک است که این بیماری به شکل لکه های قرمزدرصورت ،پشت دست وگردن آغاز می شود.
پلی نوریت:آماس چند عصب
درماتوز:ناراحتی های پوستی
تیفوئید:مولدحصبه
جمع آوری گیاهان دارویی در رویشگاه طبیعی آنها جهت بدست آوردن مواد اولیه به نظر کاری آسان می آید.امّا در واقع این کار نیاز به شناخت وتجزیه دارد. اگر شخصی که می خواهد این نوع گیاهان را جمع آوری کندتجربه ای در این کار نداشته باشد ،خیلی آسان دو نوع گیاه شبیه به یکدیگر را با هم اشتباه نموده که اصولاً ربطی به گیاه دارویی مورد نظر ندارد به خانه می آورد که می تواند مضر ویا حتی سمی باشد بنابراین نه تنها شناسایی دقیق گیاهی که در جستجوی آن هستیم لازم است،بلکه آشنایی با محل رویش،نیازها وشرایط اکوژیک آن نیز از ضروریات بشمار می آید. برخی ازگیاهن در محلهی بس
دانلود مقاله اهمیت گیاهان داروی در جهان
