نوع فایل: word
قابل ویرایش 160صفحه
مقدمه:
مفاهیم سیاسی به تبع محیط سیاسی (داخلی و جهانی) بوجود می آ یند، وبا توجه به هرگونه تغییر در شرایط محیط سیاسی تغییر پذیر هستند، بدین علت دانشمندان علوم انسانی به اتفاق معتقدند، مفاهیم علوم انسانی از ویژگی نسبیت برخوردارند. بنابراین مفهوم امنیت ملی نیز بعنوان یکی از مفاهیم سیاسی از این امر مستثنی نیست. همانطور که می دانیم، تولد اصطلاح امنیت ملی به زمان ظهور دولت – ملت ها بوسیله قرارداد وستفالیا در سال 1648 م بر می گردد. به مجرد اینکه ما بین دولت – ملت ها مرزبندی شد، منافع و امنیت ملی بر اساس مرزها ترسیم گردید. هرگونه تغییر در مرزها، تجاوز محسوب گردیده، امنیت ملی را به مخاطره می کشید. بهمین علت دولت – ملت ها در پی حفظ امنیت خود به تقویت قدرت نظامی، دست زدند. در این زمان،چنین تصور می شد که برتری قدرت نظامی نسبت به سایر همسایگان امنیت ملی را تضمین خواهد ساخت. بنابراین هر دولت – ملتی بدنبال افزایش قدرت نظامی بود.
در این دوره زمانی تنها بعد نظامی و سیاسی مفهوم امنیت ملی از برجستگی خاص برخوردار بود و ابعاد دیگر چندان اهمیتی نداشتند. اما درحال حاضر، مفهوم امنیت بتدریج از انحصار ماهیت بکلی سیاسی آن خارج شده و رفته رفته عوامل غیرسیاسی یا بشدت سیاسی کمتر مطرح می شود.رفاه داخلی و اقتصادی نسبت به مسایل سنتی دفاعی تقدم یافته است. گستردگی مفهوم امنیت نیز ناشی از تغییر و تحولات نظام بین الملل و ساختاربندی جدید در صحنه بین الملل می باشد. بعد از جنگ جهانی دوم با ظهور قطب های اقتصادی نظیر آلمان غربی وژاپن، بعد اقتصادی امنیت ملی مورد توجه قرار گرفت. اما بدلیل اینکه نظام دو قطبی و رقابت بین دو ابرقدرت، بر نظام بین الملل حاکم بود، همچنان بعد نظامی مفهوم امنیت ملی بر دیگر ابعاد، رجحان داشت.
پس از فروپاشی شوروی سابق، مسایل امنیتی حوزه های وسیع تری را شامل شده است. امنیت دیگر یک فرایند یک جانبه و محدود نیست که فقط با ازدیاد قدرت نظامی بتوان آنرا افزایش داد. امروزه مسایل امنیتی، آلودگی محیط زیست، غذا، بهداشت، تامین شغل و مسکن، توسعه، رفاه، افزایش جمعیت، خطرفقر، مسایل فرهنگی و موارد دیگر را شامل می شود که این مسایل راه حل ها و همکاری های فوق ملی را نیز می طلبد.
با فروپاشی شوروی،امنیت بر پایه مؤثر نظامی خارج شده است، البته هنوز هم تهدیدات نظامی می تواند مهم باشد، زیرا توانایی تغییرات اساسی و زیر بنایی در جامعه را داراست. هم اکنون، ابزار نظامی بعنوان پشتوانه قدرت سیاسی بعضی کشور ها بویژه قدرت های بزرگ مطرح است، ولی در حال حاضر امنیت کشورها ممکن است از لحاظ نظامی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مورد تهدید قرار گیرد که ابزار مقابله با اینها، تنها قدرت نظامی نیست. ویژگی تهدیدات جدید باعث گردید تا کشورها به همکاری وتعامل با یکدیگر در سطح جهانی روی آورند، چرا که این تهدیدات، جدا از اینکه یک دولت- ملت را بخواهد تهدید بکند، منطقه وجهان را نیز به مخاطره می اندازد. بنابراین با تغییر وتحولاتی که در روابط بین الملل پس از دهه 90م بوجود آمد.، مفهوم امنیت را نیز دچار تحول نمود. از یک طرف مفهوم امنیت ملی، گسترده تر شد. از طرف دیگر برای تامین و دستیابی به آن از رقابت و برخورد به همکاری و تعامل در این زمینه، تغییر مفهوم داد. قبل از دهه 90 امنیت یک کشور ناامنی سایرین محسوب می گردید. امنیت، «حاصل جمع صفر» معنی می شد. بنابراین همواره درگیری و رقابت نظامی در صحنه بین الملل حاکم بود، در صورتیکه اکنون نه تنها امنیت یک واحد سیاسی، ناامنی سایرین محسوب نمی گردد، بلکه امنیت یکی، امنیت دیگران نیز است. امروزه تهدیدات از ویژگی جهانی برخوردارند، بطوریکه یک واحد سیاسی به تنهایی قادر به مقابله با آن نیست و علاوه بر آن تهدیدی که یک واحد سیاسی را به چالش کشانده، امکان سرایت به سایر واحد های سیاسی را دارد.
به همین علت، نظام بین الملل متوجه تهدیدات نرم افزاری و جدید شده است، بطوریکه اگر هر یک از کشورها با این تهدیدات جدید ارتباط داشته باشند مورد تحریم و حتی تجاوز قرار می گیرد. بویژه، دسته بندی که در دوران جنگ سرد وجود داشت دیگر وجود ندارد، همه کشورها در راستای هم حرکت می کنند. در این بین کشورهای کوچک و جهان سومی قادر نیستند در جهت مخالف عملکرد نظام بین الملل حرکت کنند، نظام بین الملل تمام واحدهای سیاسی را تحت تاثیر گذاشته و آنها را مجبور به انعطاف نموده است، امروزه دیگر هیچ دولتی نمی تواند بدون در نظر گرفتن صحنه بین الملل به تصمیم گیری بپردازد.
در دهه 1990 م دگرگونی های بنیادینی که در عرصه روابط و سیاست بین الملل رخ داد، صاحب نظران را در این عرصه به فکر باز بینی در بسیاری از ارزیابی های خود در مورد مفاهیم و طرق ایفای نقش و همچنین شیوه های دستیابی منافع ملی و امنیت ملی، انداخت. بطوریکه استراتژی ها و تاکتیک های جدیدی برای پیگیری منافع ملی در کشورهای مختلف طرح ریزی شد.
بین واحد سیاسی و نظام بین الملل همواره ارتباط متقابل و دیالکتیک وجود دارد. از طرفی واحد سیاسی بر محیط بین المللی تاثیر می گذارد و از طرف دیگر واحد سیاسی از محیط بین الملل تاثیر می پذیرد. در صورت تغییر و تحول، در ساختار و ترتیبات نظام بین الملل منجر به تحول در نظام واحد سیاسی نیز خواهد شد. ساختار سیستم بین الملل از جمله عواملی است که بر امنیت ملی تمامی کشورها،به ویژه کشورهایی که ازتوانایی کافی برای شکل دهی به نظام بین الملل برخوردار نیستند، تاثیر درحد توجهی دارد. واحدهای سیاسی درپی سازگاری وانطباق هدفمند بامحیط جهت تامین اهداف و منافع ملی می باشند، آنچه در فرایند سازگاری مورد توجه واحد سیاسی می باشد، عبارت از بکارگیری رویه های مطلوب و استفاده از موقعیت ها وفرصت های محیط عملیاتی جهت نیل به هدف می باشد. در این راستا شرط موفقیت در محیط بین الملل اجتناب از تکرار مواضع غیر واقعی و رویه ها و اقدامات غیر منطقی است.
فهرست مطالب:
فصل اول
برداشت سنتی از مفهوم امنیت ملی
مبحث اول: مبانی تاریخی
الف:تعریف مفهوم امنیت ملی
ب: ظهور پدیده دولت های ملی
ج: امنیت دستجمعی
د: حاکمیت سیستم دو قطبی
ح: جنگ سرد
دوره اول(55-1945م):
دوره دوم (1956- 1955م):
دوره سوم (1962- 1956م):
دوره چهارم دوره طولانی تشنجزدایی (79- 1962م):
دوره پنجم جنگ سرد جدید (85- 1979م):
خ: در آستانه فروپا شی نظام دوقطبی
مبحث دوم: مبانی نظری برداشت سنتی از امنیت ملی
جمع بندی
امنیت ملی از دیدگاه جمهوری اسلامی ایران قبل از پایان جنگ سرد (دهه اول انقلاب اسلامی)
الف:پیروزی انقلاب اسلامی
ب: سیاست دوگانه امنیتی
ج: برداشت اولیه جمهوری اسلامی ایران از امنیت ملی
د: قانون اساسی
ح: صدور انقلاب
خ: نهضت های آزادیبخش
ت: انقلاب اسلامی؛ تلاش در جهت تغییر وضع موجود
ث: عامل موفقیت جمهوری اسلامی ایران در اتخاذ اصل« نه شرقی – نه غربی»
ر: مقطع زمانی جنگ تحمیلی
ز: انقلاب اسلامی؛ تهدیدی بالقوه برای کشورهای حوزه خلیج فارس
س: پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تولد شورای همکاری خلیج فارس
جمع بندی
فصل دوم
امنیت ملی از دیدگاه جمهوری اسلامی ایران بعد از پایان جنگ سرد دهه دوم و سوم انقلاب اسلامی
مبحث اول: دوران ریاست جمهوری حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی
الف: تغییر سیاست امنیتی
ب: خروج از انزواگرایی
ج: پایان جنگ تحمیلی
د: تحولات نظام بینالملل و تأثیر آن بر جمهوری اسلامی ایران
ت: عادیسازی روابط دیپلماتیک با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس «76- 1368ش»
مبحث دوم: دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی
الف: دهه سوم انقلاب اسلامی؛ همکاری و تعامل در صحنه بینالملل
ب: سیاست تنشزدایی و اعتمادسازی در روابط کشورها
ج: گفت و گوی تمدنها
د: گسنرش روابط سیاسی بین ج. ا. ایران و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس «76 به بعد»
جمع بندی
برداشت نوین از مفهوم امنیت ملی
الف: فروپاشی نظام دوقطبی و پایان جنگ سرد
ب: تهدیدات نوین امنیت ملی
ج: تاثیر جهانی شدن بر تغییر مفهوم امنیت ملی
د: تهدیدات زیست محیطی
جمع بندی
منابع ومأخذ:
- and Newyork , 2000 , p.p.57-58.
- غلامرضا، علی بابایی، فرهنگ اصطلاحات روابط بین الملل، تهران، وزارت امور خارجه، 1377، ص 24.
- حمید، بهزادی، اصول روابط بین الملل، تهران، دهخدا، 1368، ص 104.
- Stephen, j, Cimbath, National security strategy, New york, Praeger, 1984, p. 24.
- J. Josf, Romm, Defining national security, Concil on foreign relations press, 1993, pp. 5-6.
- رابرت، ماندل، چهره متغیر امنیت ملی، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1377 ،صص52-51 .
- Jeffry.m, Elliot, and Rebert, Rinald, The arms concil, disarmamennt and military security in senta Barbara, Oxford, 1984, p.71.
- مقصود، رنجبر، ملاحظات امنیتی در سیاست خارجی ج. ا. ایران، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1377، ص26.
- غلامرضا، علی بابایی، پیشین، صص145-144.
- مقصود، رنجبر، پیشین، ص27.
- هلگا، هافندرن، «معمای امنیت؛ نظریهپردازی و ایجاد قواعد در زمینه امنیت بینالملل»، ترجمه علیرضا طیب، مجله سیاست خارجی، سال6، شماره4، زمستان 1371، صص10- 8 .
- علیرضا، طیب، ارزیابیهای انتقادی در زمینه امنیت بینالملل، تهران، نشر نی، 1380 ، صص202-201.
- همان، ص152.
- آر، لیتل، مکین لای آردی، امنیت جهانی: رویکردها و نظریهها، مترجم، اصغر افتخاری،پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران1380 ، ص107.
بنقل از:
- H.Buehrig, “Woodrow Wilson and the Balance of power”, Bloomington, Indiena University press, 1955.
- محمد حسین، میرزا آقایی، «ماهیت نظم نوین بینالمللی»، مجله روابط بینالملل،
شماره2 ، ص8 .
- احمد، نقیبزاده، تحولات روابط بینالملل از کنگره وین تا امروز، تهران، انتشارات قومس، 1369، ص195.
- همان، صص205-203.
- همان، ص 199.
- مقصود، رنجبر، پیشین . ص 34.
- ابوالحسن، سعادتمند، جنگ سرد در سالهای 62- 1945، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1368، ص 15.
- حسن، صبحی، «آثار امنیتی و اقتصادی تحولات ژئوپولتیکی در نظام بینالملل
1995- 1945»، فصلنامه مطالعات دفاعی و امنیتی، سال 7، شماره 25، زمستان 1379، ص 1959.
- سیدمحمد،طباطبائی، روابط بینالملل و نظم نوین جهانی، تهران، انتشارات بیجا، سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1373، صص 98- 97.
- احمد، نقیبزاده، پیشین، ص 120.
- سیدمحمد، طباطبائی، پیشین، صص 98- 97.
- گراهام، تی، آلیس، شیوههای تصمیمگیری در سیاست خارجی، ترجمه منوچهر شجاعی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1364، ص 2.
- محمدجواد، امیدوارنیا، امنیت در قرن بیست و یکم (دیدگاه چین)، تهران، انتشارات وزارت امورخارجه، 1381، صص 26- 25.
- جلیل، روشندل، امنیت ملی و نظام بینالمللی، تهران، انتشارات سمت، 1374. ص26.
- Hans.J.Morgenthau, Politics Among Nations, New York ,Mcgraw Hill,1960, p. 12.
- بنیامین، میلز، «مفهوم امنیت: ضرورت و باز تعریف»، مترجم مسعود آریایی، فصلنامه مطالعات دفاعی و امنیتی، ص 167.
- A, Hurrell, and Bkingsbary, The intermational poltics of the Environment Actors, Interests and Institutions, Clarendon press, Oxford, 1992, p. 4.
- سیدحسین، سیفزاده، معمای امنیت و چالشهای جدید غرب، تهران، انتشارات وزارت امورخارجه، 1383، ص 27.
- مسعود، طارم سری، ملاحظاتی درباره جنبه های نظری روابط بین الملل و سیاست خارجی، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه، 1376.ص70.
- Hans. J. Morgenthau,Op.Cit, p. 22.
- Ibide, p12.
- Frederick, Schuman, Inrerational politics, fouth edition, New York, McGraw Hill 1954, pp. 5- 6.
- . K. N. man, Walts, State and war; A. Theoretical Analysis, New York, Columbia University press, 1959, p. 232.
- علیرضا، طیب، پیشین، ص 152.
- جرج، اچ، کوستر، « رویکرد نظامی » در کتاب مراحل بنیادین اندیشه در مطالعات امنیت ملی، مترجم اصغر افتخاری، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1381، صص 5- 143.
- مقصود، رنجبر، پیشین، ص 33.
- هاریت، وارد، قدرتهای مبانی در قرن 20، ترجمه جلال رضایی راد، تهران، بیجا، انتشارات ترجمه و نشر کتاب، 1360، ص 336.
- مسعود، اسلامی، « جایگاه و موقعیت کشورهای کوچک در نظام بینالملل » مجله سیاست خارجی، شماره 4، 1369، ص 551.
- هلگا، هافندرون، معمای امنیت و نظریهپردازی و ایجاد رشتهای در زمینه امنیت بینالملل، مترجم: علیرضا طیب، تهران، نشر نی، 1380، ص 202.
- رضا، سیمبر، «بازنگری مفهوم امنیت در عرصه روابط بینالملل»، مجله سیاست خارجی، سال 14، شماره 3، پائیز 1379، ص 717.
- زیبگینو، برژنسکی، در جستجوی امنیت ملی، مترجم ابراهیم خلیلی، تهران، انتشارات سفیر، 1369، ص 3.
- Stephen, Phillipcohen, The security of south Asin, New Dehi, vistur pub, 1987, p. 26.
- سید اصغر، کیوان حسینی، نرم افزارگرایی در سیاست خارجی آمریکا و امنیت در جهان سوم، پایان نامه دکتری رشته روابط بینالملل، تهران، 1381، ص 41.
فصل دو:
1- سیدحسین، ولی پور رزومی، «گفتمان های امنیت ملی در ج.ا.ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره دوم، تابستان 1377، ص 63.
2- مهدی، بازرگان، انقلاب ایران در دو حرکت، تهران، انتشارات مظاهر، چاپ چهارم، 1363، ص93.
3- سیدحسین، ولی پور رزومی، ، پیشین، ص69.
4- هومن، صدری، «جهت گیری های سیاست خارجی ایران1997-1975»، مترجم حسن علیپور، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال پنجم، شماره دوم، تابستان 1381،ص245.
5- حسن، رحیمی، «سیاست امنیتی ایران در دهه نخست انقلاب اسلامی»، فصلنامه مطالعات دفاعی و امنیتی، جلد نهم، شماره دوم، تابستان 1381، ص148.
6- همان، ص185.
7- هومن، صدری، پیشین، ص445.
8- حسن، رحیمی، پیشین،ص176.
9- همان، ص177.
10- اسماعیل، صغیری، قانون اساسی، تبریز، انتشارات فروزش، 1377، ص19.
11- صحیفه نور، جلد12، صص 285-284 .
12- انوشیروان، احتشامی، سیاست خارجی ایران در دوران سازندگی، مترجم ابراهیم متقی و زهره پوستین چی، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1378، صص76-75.
13- همان، ص76.
14- روح الله، رمضانی، جارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی ج.ا.ایران، مترجم علیرضا طیب، تهران، نشر نی، 1380، ص67.
15- عباس، ملکی، «نگاهی به سیاست خارجی»، گزارش سمینار، شماره چهارم، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، اسفند1364، ص285.
16- محمدرضا، دهشیری، درآمدی بر نظریه سیاسی امام خمینی(ره)، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1379، صص267-266.
17- صحیفه نور، جلد21، صص53-52.
18- همان، جلد27، ص267.
19- همان، جلد10، صص228-228.
20- همان، جلد20،صص227.
21- همان، جلد21، صص53-52.
22- همان، جلد1، صص138-236.
23- همان، جلد4، صص72-69.
24- جمیله، کدیور، رویارویی؛ انقلاب اسلامی ایران و آمریکا، تهران، انتشارات اطلاعات، 1372، صص95-93.
25- انوشیروان، احتشامی، صص210-209.
26- محمدرضا، دهشیری، پیشین، ص263.
27- کیهان، برزگر، «خاتمیسم: الگویی جدید در مناسبات بین المللی»، در سیاست خارجی خاتمی از منظر صاحبنظران، مهدی ذاکریان، تهران، انتشارات همشهری، جلد اول، 1380 صص157-156.
28- تشیع مقاومت و انقلاب، «مجموعه مقالات کنفرانس بین المللی دانشگاه تل آویو 1964»، تهران، انتشارات فاروس ایران، 1368، ص359، بر گرفته از «مواضع ما» حزب جمهوری اسلامی، تهران، ص84.
29- صحیفه نور، جلد15، ص212.
30- محمد جواد، لاریجانی، «مسایل آمریکای لاتین»، بحث و گفتگو، گزارش سمینار، شماره چهارم، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ص37.
31- همان، ص37.
32- بیژن، ایزدی، درآمدی بر سیاست خارجی ج.ا. ایران، قم، انتشارات بوستان کتاب قم، 1371، ص98.
33- احمد، بخشایشی اردستانی، اصول سیاست خارجی ج.ا.ایران، تهران، انتشارات آوای نور، 1375، ص89.
34- گراهام، فولر، قبله عالم: ژئوپولتیک ایران، ترجمه عباس مخبر، تهران، نشرمرکز، 1373، ص107.
35- محمد، لاریجانی، مقولاتی در استراتژی ملی، تهران، مرکز ترجمه و نشر کتاب، 1369، ص20.
36- سیدمحمد، صدر،«عالیترین هدف استراتژیک جمهوری اسلامی ایران»، مجله راهبرد، مرکز تحقیقات استراتژیک، سال اول، شماره اول، بهار1371، ص64.
37- هومن، صدری، پیشِن، صص224_223.
38- محمد علی، امامی، «روابط ایران و اعراب»، مجله سیاست خارجی، سال 9، شماره 1، بهار 1374، ص133.
39- تشیع مقاومت و انقلاب، پیشین، صص224-223.
40- علیرضا، ازغندی، سیاست خارجی ج. ا. ایران، تهران، نشر قومس، 1381، ص14.
41- محمد علی، امامی، پیشین، ص37.
42- روزن، باری، انقلاب ایران: ایدئولوژی و نماد پردازی، مترجم سیاوش مریدی، تهران، نشر مرکز بازشناسی اسلام و ایران، 1379، ص84.
43- نصرالله، آشتی، ساختار حکومت عربستان سعودی، تهران، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین اللمللی، 1366، ص67.
44- پی یر، ترزیان، داستان اوپک، ترجمه عبدالرضا غفرانی، تهران، انتشارات فراندیش1367، ص366.
45- روزن، باری، پیشین، صص81-80.
46- جمیله، کدیور، پیشین، صص112-111.
47- علی اصغر، قاسمی نراقی، شورای همکاری خلیج فارس، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه، 1378، ص123.
48- همان، صص125-124.
پروژه امنیت ملی بین الملل و ایران از نظر علوم سیاسیی. doc
