بروکراسی (Bureaucracy) از دو کلمه Bureau به معنی دفتر و میزکشودار ، Cracy کلمه پسوندی است که نوع حکومت یا اداره را نشان می دهد. شاید به طور تحت الفظی بروکراسی معنی اداره کردن به کمک دفتر و بایگانی را بدهد ، ولی اصطلاحاً به اداره کردن به کمک قانون و مقررات مشهور گردیده و در ایران نیز از آن بعضاً به عنوان دیوانسالاری یاد شده است.
- تعریف بروکراسی :
بروکراسی به نوعی ساختار سازمانی اشاره دارد که بوسیله ویژگیهایی از قبیل تقسیم کار ، سلسله‌مراتب اختیار مشخص و معین ، رسمی بودن زیاد ، روابط غیر شخصی ، تصمیمات استخدامی بر مبنای شایستگی مسیرهای شغلی برای کارکنان و تفکیک زندگی شخصی و سازمانی اعضاء شناخته می‌شود. این تعریف از نظر ماکس وبر جامعه شناس آلمانی حاصل شده است
- اصطلاح بروکراسی در ادبیات قرن هیجدهم کشورهای غربی با به عرصه وجود گذاشت و از لحاظ نظری نیز با پیدایش سازمانهای وسیع و پیچیده صنعتی و دولتی دنیا ظاهر گردید.
- اگر چه از نظر علمی نمی‌توان کشور یا ملت خاصی را به نام پیشرو و مبتکر اصلی بروکراسی معرفی کرد ، اما می‌توان ردپای آن را در تمدنهای کهنی مانند چین ، ایران ، یونان مشاهده کرد.
- یکی از پیشروان این مکتب آقای ماکس وبر جامعه شناس المانی میباشد. در آثار معروف خود به نام "سازمانهای اجتماعی و اقتصادی" در سال 1942 ، مباحثی در جامعه شناسی ، جنبه های جامعه شناسی سازمان و ترکیبات رسمی آن را مورد تایید قرار داده و مدل ایده ال بروکراسی را برای اولین بار ارائه داد.
شرایط تکوین بروکراسی
- به طور کلی می‌توان گفت فشارهایی چون صنعتی شده جامعه ، تخصصی شدن سازمانهای جامعه ، توسعه و پیچیدگی امور اجتماعی و همچنین توجه به جنبه های عقلائی کارهای سیاسی و اداری موجبات استقبال از آن را فراهم آورده است. به همین دلیل اغلب متخصصین بروکراسی در زمره سیاستمداران و جامعه شناسان بوده‌اند.
بروکراسی به عنوان سیستم بسته یا سیستم باز:
- دانشمندان تفاوت بین بروکراسی سنتی و بروکراسی نوین را در این می دانند که در مدل ایده آل بروکراسی سنتی سعی می‌گردد نتایج در سازمان بروکراتیک به طور مثبت و سودمند پیش بینی بشوند و از منطق سیستم بسته پیروی کنند . در حالیکه بروکراسی نوین با احتساب نقش انسان و محیط در سازمان ، علاوه بر نتایج مثبت و پیش بینی شده اعتقاد بر نتایج غیر قابل پیش بینی و احیاناً منفی نیز دارد . یعنی بروکراسی در این مفهوم از منطق سیستم باز پیروی می‌کند.
مدل ایده‌ال بروکراسی سنتی:
- تم اصلی نظریات بروکراسی عبارت از توزیع و اعمال قدرت در مشاغل سازمان و مشروع ساختن این اعمال قدرتهای سازمانی میباشد.
- بدین معنی که یک سازمان وسیع جهت تحقق موثر هدفهایش ، از یک طرف باید با اعمال قدرت افراد سازمان را به انجام دادن کار مفید وادار و از طرف دیگر باید وسیله‌ای فراهم آورد که این اعمال قدرتهای سازمان در نظر افراد مشروع و مطابق ارزش و نرم سازمان جلوه نماید.
طبقه بندی اختیارات از نظر وبر:
- ماکس وبر اختیارات را برمبنای انواع مشروعیت آنها به سه طبقه دسته بندی کرده است.
- رسم و سنت ، جذبه شخصی یا کاریزما ، قوانین و مقررات
- رسم و سنت
- اختیارات مبتنی بر رسم و سنت مورد قبول و پذیرش افراد و گروه‌های سازمانی است به علت آنکه ارزشهای اصیل و تاریخی جامعه پیروی از رسم و سنت و آنچه را که بدان وابسته است را مشروع و قابل قبول معرفی نموده است.
- جذبه شخصی
- جذبه شخص دستور دهنده یا رئیس از مبانی دیگری است که قرار می‌دهد.
- قوانین و مقررات
- وبر معتقد است یکی دیگر از مبانی اختیارات ، قوانین و مقررات صریح و روشنی است که موجودیت سازمان را جنبه عقلایی می‌دهد و اختیارات را در نظر مرئوسین مشروع جلوگر می‌نماید.
اصول حاکم بر بروکراسی سنتی:
- نقسیم کار : شغل هر شخص باید به وظایف ساده و مشخص تقسیم یا بعبارتی تجزیه شود.
- سلسله مراتب اختیار مشخص : یک ساختار رسمی چند سطحی همراه با سلسله مراتبی از پست‌ها و ادارات اطمینان می‌دهد که هر پست یا اداره در رده پایین تحت سرپرستی یا کنترل مافوق قرار می‌گیرد.
- رسمیت زیاد : تکیه بر قوانین و رویه‌های رسمی به منظور حصول اطمینان از یکنواختی و هم‌شکلی در سازمان ئ همچنین تنظیم رفتار متصدیان مشاغل
- ماهیت غیر شخصی : به منظور اجتناب از درگیری با شخصیت افراد ، منافع و علائق اعضاء سازمان ، ضوابط به صورت یکسان و هم‌شکل و بصورت غیر شخصی اعمال می‌شوند.
- تصمیمات استخدامی براساس شایستگی : تصمیمات راجع به گزینش و ارتقاء براساس شایستگی های فنی ، صلاحیت و عملکرد افراد اتخاذ می گردد.
- مسیر های شغلی برای کارکنان : از کارکنان انتظار می‌رود ، درون سازمان خود مسیر شغلی خاصی را دنبال کنند به ازای این تعهد
شامل 16 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود مقاله بوروکراسی سنتی